Δρ. Χρίστου Φοίβου Κληρίδη
Αναπληρωτή Καθηγητή Δικαίου
Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
1. Πρόνοιες του Σχεδίου Ανάν.
Α. (ι) Στο μεταβατικό Συμβούλιο Υπουργών τρεις Ελληνοκύπριοι Υπουργοί θα λάμβαναν τα Υπουργεία Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Οικονομικών (Finance) & Εσωτερικών και Δικαιοσύνης, και τρεις Τουρκοκύπριοι Εξωτερικών και Αμυνας, Εμπορίου και Οικονομίας, Συγκοινωνιών και Φυσικών Πόρων. Στη συνέχεια θα συναποφάσιζαν οι Συμπρόεδροι για την κατανομή των Υπουργείων.
(ii) Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ο Πρόεδρος θα συνοδεύετο από τον Αντιπρόεδρο σε εκ περιτροπής ανά δεκάμηνον Προεδρία (ΙΙΙ). Οι προϊστάμενοι των Τμημάτων Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων δεν ήταν από το ίδιο Συνιστόν Κράτος (IV). Με Συμφωνίες Συνεργασίας μεταξύ των Συνιστώντων Κρατών θα καθορίζετο η εξωτερική πολιτική ως και η Πολιτική για θέματα σχέσεων Ευρωπαϊκής Ενωσης ως και τομείς αρμοδιοτήτων των Συνιστώντων Κρατών κατά το Βελγικό Μοντέλο. (V) Αποφάσεις στο Προεδρικό Συμβούλιο προϋπέθεταν τη στήριξη τουλάχιστον ενός Υπουργού από το Κάθε Συνιστόν Κράτος. Η πλειοψηφία των 4:2 Υπουργών με δικαίωμα ψήφου επί συνόλου 6 και 2:1 χωρίς δικαίωμα ψήφου επί συνόλου 3 (σύνολο 9) υπόκειται στην πρόνοια της μια ψήφου ενός Τουρκοκύπριου Υπουργού. Συνεπώς η πλειοψηφία είναι πλασματική. (VI) Δημόσιοι λειτουργοί ανωτάτου επιπέδου θα ήσαν 50-50. Στους ανεξάρτητους αξιωματούχους το ίδιο, ως επίσης και στις δέκα υψίστης σημασίας εκπροσωπήσεις στο εξωτερικό. Οι αναπληρωτές πάντοτε από διαφορετική Κοινότητα. (VII) Ομοσπονδιακή Νομοθεσία χρειάζεται σταθμισμένη ειδική πλειοψηφία δηλαδή θετική ψήφο στη Γερουσία 10/24 τουρκοκυπρίων. Αυτό στα κύρια βασικά Ομοσπονδιακά θέματα.
Β. Στο θέμα των παρεκκλίσεων.
Το σχέδιο προνοούσε για μόνιμες παρεκκλίσεις. Τα 2/3 των μόνιμων κατοίκων τουλάχιστον θα πρέπει να ομιλούν την επίσημη γλώσσα του Συνιστώντος Κράτους σαν την μητρική τους γλώσσα. Μόνιμη «απόκλιση» ήταν επίσης η πρόνοια του Ομοσπονδιακού Συμφωνηθέντος Νόμου για την Υφαλοκριπίδα. (Συνημμένο ΙΙ, Αρ. 48, άρθρο 3.2.) σύμφωνα με την οποία η Κύπρος δεν θα μπορούσε να εξερευνήσει ή εκμεταλλευτεί την υφαλοκριπίδα της μέχρι που η Τουρκία να συμφωνούσε το Δίκαιο της θάλασσας.Οι μεταβατικές διατάξεις αφορούν την επιστροφή Ε/Κ, περιόδου 19 ετών σταδιακά. Για το περιουσιακό γίνονται μόνιμες ρυθμίσεις υποχρεωτικής αποζημίωσης, ανταλλαγής κλπ. Για το Δίκαιο της θάλασσας βλέπε ανωτέρω. Η Ιδρυτική Συμφωνία (Foundation Agreement) καθίσταται πρωτογενές Δίκαιο υπεράνω του Ευρωπαϊκού Δικαίου και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
2. Παρθενογένεση.
Η Κύπρος είναι ήδη μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δεν τίθεται θέμα ούτε κατά το Διεθνές αλλά ούτε και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο να παύσει να υφίσταται σαν Κυπριακή Δημοκρατία. Απλούστατα οι Κύπριοι αποφασίζουν τη μεταρρύθμιση του Συντάγματος τους και τη μετονομασία ενδεχόμενα της Κυπριακής Δημοκρατίας σε άλλο όνομα. Το Κράτος θα συνεχίσει να υπάρχει διεθνώς αναγνωρισμένο και μέλος όλων των Διεθνών Οργανισμών δεσμευμένο με τις διεθνείς υποχρεώσεις του και πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τα περί «παρθενογένεσης» δεν συζητούνται. Αποσκοπούν στην αποδοχή ουσιαστικά της θέσης ότι υπάρχει δυνατότητα εξαιρέσεων και αποκλίσεων και μόνιμων παρεκκλίσεων από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και άλλες συμβάσεις και υποχρεώσεις που κατοχυρώνουν δικαιώματα κυπρίων πολιτών. Η οποιαδήποτε νέα ρύθμιση συμφωνία θα εγκριθεί σε δημοψήφισμα, θα εγκριθεί και υιοθετηθεί και από την Κυπριακή Βουλή. Η Κυπριακή Δημοκρατία σαν ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος δεν χρειάζεται νέα Συνθήκη Εγκαθίδρυσης ούτε την έγκριση των τριών ή του ΟΗΕ. Το Κυπριακό Κράτος δεν μπορεί να ξαναγεννηθεί κάτι το οποίο συνεπάγεται και ακύρωση της ‘Ενταξης μας στην Ευρωπαϊκή ‘Ενωση και επαναδιαπραγμάτευση.
3. Μεταβατικές Ρυθμίσεις ΜΟΝΟ. ΟΧΙ παρεκκλίσεις.
Μεταβατικές ρυθμίσεις στο δικαίωμα επιστροφής και εφαρμογής του κεκτημένου πλήρως στα κατεχόμενα δυνατόν να συζητηθούν υπό τον όρο και επιφύλαξη διασφάλισης εφαρμογής τους. Το θέμα διασφάλισης εφαρμογής της λύσης θα αποτελέσει αντικείμενο ξεχωριστού εγγράφου. Νόμιμες παρεκκλίσεις που συγκρούονται με το Ευρωπαϊκό, Διεθνές Δίκαιο και Ανθρώπινα Δικαιώματα δεν συζητούνται και δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και acquis communautaire, το Διεθνές Δίκαιο και Ευρωπαϊκό ευρύτερο Δίκαιο εξυπηρετεί όλους τους Κυπρίους και είναι προς όφελος τους. Συνεπώς είναι προς όφελος και των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων και δεν είναι εκ της φύσεως του διαπραγματεύσιμο.
4. Συμμετοχή στα Οργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και λήψη αποφάσεων για θέματα Ευρώπης.
(Α) Η συμμετοχή εξαρτάται εν μέρει από τις πρόνοιες του Ευρωπαϊκού Δικαίου, δηλαδή τις Συνθήκες και Δευτερογενή Νομοθεσία όπως Κανονισμούς, Οδηγίες, Αποφάσεις, Γνωματεύσεις, Νομολογία του ΔΕΚ. Αυτή η πτυχή του θέματος είναι αδιαπραγμάτευτη για ευνόητους λόγους π.χ. ένας είναι προς το παρών ο Κύπριος Επίτροπος, ένας ο Δικαστής στο ΔΕΚ και ένας στο Πρωτοδικείο, έξι είναι οι Ευρωβουλευτές κλπ.
(Β) Στο βαθμό που εξαρτάται από την Κύπρο το θέμα πρέπει να αποφασίζεται σε Ομοσπονδιακό επίπεδο έστω και αν αφορά εν μέρει ή συνολικά αρμοδιότητες των δύο Διοικήσεων. Η Ομοσπονδία σε κεντρικό επίπεδο έχει τη δυνατότητα σε τέτοια θέματα να αποφασίσει να εξουσιοδοτεί κατάλληλα την ρύθμιση του θέματος σε τέτοιο επίπεδο με Ομοσπονδιακή απόφαση της Κυβέρνησης ή Ομοσπονδιακής Βουλής. Ανάλογα με την περίπτωση.
(Γ) Ενιαία Πολιτική, Ενιαία Εκπροσώπηση, Ενιαίος Λόγος.
Η επιτυχής συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι συνεπάγεται ενιαία κυπριακή φωνή. Η φωνή της Κύπρου δεν μπορεί να είναι «δικοινοτική» στα θέματα αυτά. Το συμφέρον όλων των Κυπρίων εξυπακούει ενιαία πολιτική, ενιαία εκπροσώπηση, ενιαίο λόγο. Αυτό κατά τη γνώμη και εισήγηση μου συνεπάγεται ότι:
(1) Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν δύο Υπουργεία. Δηλαδή Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων. Στο Συμβούλιο Υπουργών (Council of Ministers) τώρα Συμβούλιο Ευρωπαϊκής Ένωσης (Council of the European Union) ¨όταν συζητούνται γενικά θέματα το Κράτος Μέλος εκπροσωπείται από Υπουργό Εξωτερικών. Σε άλλες συνεδριάσεις συμμετέχει ανάλογα με το θέμα ο αρμόδιος Υπουργός.
(2) Συνεπώς δεν είναι δυνατόν να υπάρχει Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων που θα συμμετέχει σε όλα τα θέματα. Η γνώμη μου είναι ότι ο ΥΠΕΞ πρέπει να είναι Ελληνοκύπριος, διά το λόγο ότι η Ελληνοκυπριακή είναι πληθυσμιακά πολύ μεγαλύτερη της Τουρκοκυπριακής και φέρει και το μεγαλύτερο «βάρος» συμμεροχής στη ΕΕ. Η εμπειρία των 5 ετών εξάλλου απέδειξε ότι λειτουργήσαμε προς όφελος και των δυο Κοινοτήτων. Δεν υπάρχει πρόβλημα ασφαλώς η Υπηρεσία Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του ΥΠΕΞ να στελεχώνεται και να λειτουργεί κατά τέτοιον τρόπον ούτως ώστε η τουρκοκυπριακή άποψη για θέματα γενικών υποθέσεων σ’ αυτό το επίπεδο να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Στα άλλα θέματα του Συμβουλίου Ευρωπαϊκής Ενωσης η εκπροσώπηση δυνατόν να είναι από Τουρκοκύπριο Υπουργό ανάλογα με την κατανομή των Υπουργείων.
(3) Στην Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (COREPER) υπάρχουν δύο επίπεδα. COREPER II Και COREPER I.
Στην COREPER I συνήθως η εκπροσώπηση γίνεται από εμπειρογνώμονα. Αυτός δυνατόν να είναι Ελληνοκύπριος ή Τουρκοκύπριος ανάλογα με τα θέματα και τη διαθεσιμότητα/καταλληλότητα εμπειγνωμόνων. Δεν μπορεί τούτο να είναι προκαθορισμένο. Σαν γενική αρχή δεν θα υπήρχε πρόβλημα η εκπροσώπηση αριθμητικά να είναι δίκαιη ακόμα και 50: 50 σε ορισμένα θέματα. Στην COREPER II η εκπροσώπηση συνήθως είναι από τον «Μόνιμο Αντιπρόσωπο» συνήθως πρέσβη και σι αυτό το επίπεδο ο «Μόνιμος Αντιπρόσωπος» είναι η εισήγησή μου να είναι Ελληνοκύπριος στελεχωμένος όμως από ικανό αριθμό Τουρκοκυπρίων διπλωματών. Σε επίπεδο αναπληρωτή θα μπορούσε να ενεργεί Τουρκοκύπριος.
(4) Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η εκπροσώπηση γίνεται από τον Αρχηγό του Κράτους ανάλογα με την Συνταγματική Δομή. Η εκπροσώπηση για ευνόητους λόγους γίνεται από τον «πρώτο τη τάξη» όχι ως το Πρωτόκολλο κατ ανάγκη αλλά από το πρόσωπο το οποίο ασκεί και την ουσιαστική Προεδρία. Εφόσον στην Κύπρο το σύστημα θα παραμείνει Προεδρικό από τον Πρόεδρο. Ο Αντιπρόεδρος ενεργεί σαν Αναπληρωτής. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει η εκπροσώπηση στο επίπεδο αυτό να είναι διάδικοι για να δίδεται η εντύπωση διπλής κυριαρχίας ή ύπαρξη δύο κρατών ή συνομοσπονδίας.
(5) Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η εκπροσώπηση 1/3 από Τουρκοκυπρίους φαίνεται να έχει γίνει δεκτή και από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Πρόκειται όμως και πάλι για «προσφορά» με δεδομένο όμως τις Ζυριχικές αναλογίες συμμετοχής στη Διακυβέρνηση.
(6) ΔΕΚ και Πρωτοδικείο. Στο ΔΕΚ η συμμετοχή με ένα Δικαστή Ελληνοκύπριο και στο Πρωτοδικείο με Τουρκοκύπριο.
(7) Επιτροπή. Επί του παρόντος η Κύπρος συμμετέχει με ένα Επίτροπο. Εφόσον ο Πρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών θα είναι Ελληνοκύπριοι ο Επίτροπος μπορεί να είναι Τουρκοκύπριος.
(8) ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟ Η ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΑΛΛΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Η ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ:
Τα θέματα αυτά συζητούνται και αποφασίζονται σε επίπεδο Υπουργικού Συμβουλίου ή Προεδρικού ανάλογα με την τελική μορφή της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης. Οπου χρειάζεται νομοθετική ρύθμιση τα θέματα συζητούνται σε επίπεδο Ομοσπονδιακής Βουλής.Υπάρχει πληθώρα Οργάνων και Οργανισμών της Ευρωπαϊκής Ενωσης στους οποίους συμμετέχει η Κύπρος. Οπωσδήποτε θα χρειαστούν μεταβατικές ρυθμίσεις στα θέματα αυτά.
(α) Συμμετοχή. Η θητεία των υφιστάμενων θα πρέπει να λήξει εκτός αν υπάρχει συνεννόηση για διαφορετική ρύθμιση.
(β) Όπου αποφασίζεται συμμετοχή (Βλέπε Παράρτημα Α, Κατάλογος Οργάνων/Οργανισμών) θα καταβάλλεται προσπάθεια να λαμβάνεται υπόψη η Ζυριχική αναλογία συνολικά. Η προσπάθεια και πολιτική θα πρέπει να είναι ότι όπου συμμετέχει μέλος της μιας Κοινότητας μόνο να στηρίζεται από Μέλη σε επίπεδο αναπληρωτή και γενικά από μέλη της άλλης Κοινότητας.
(Δ) Λήψη αποφάσεων. Στα θέματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται στη βάση της ενισχυμένης πλειοψηφίας. Για ένα μεγάλο αριθμό θεμάτων δεν θα υπάρχει επιλογή όπως π.χ. για εφαρμογή κανονισμών/οδηγιών/αποφάσεων/γνωματεύσεων ή αποφάσεων Επιτροπής/ΔΕΚ και ή άλλων Οργάνων. Όπου τίθεται θέμα «πολιτικής» απόφασης δεν μπορεί να τεθεί θέματα ίσης συμμετοχής/ψήφου και επίλυσης των διαφορών με Διαιτησία ή άλλο τρόπο.Αποφάσεις που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να λαμβάνονται άμεσα και να είναι ξεκάθαρες. Διαβούλευση και συνεννόηση και όπου μπορεί να υπάρχει συνεννόηση για την οποία θα καταβάλλεται προσπάθεια είναι επιθυμητή. Όμως δεν είναι δυνατόν για τα θέματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης να υπάρχει δικαίωμα VETO ή να χρειάζεται η συγκατάθεση και συμφωνία και των δύο πλευρών ή όλων των Υπουργών.
(Ε) Σχόλια επί των Εγγράφων Συγκλίσεων στο πλαίσιο του Δικοινοτικού Διαλόγου 2008-2009.
Σύμφωνα με το Κοινό Εγγραφο Συγκλίσεων της Ομάδας Εργασίας για θέματα Ευρωπαϊκής Ενωσης 22.7.08 γίνεται πρόνοια για τη δημιουργία Ομοσπονδιακού Υπουργείου για θέματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.Γίνεται επίσης πρόνοια για την Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση και για τις διαδικασίες και μηχανισμό καθορισμού και συντονισμού των θέσεων της Κύπρου επί ζητημάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης.Γίνεται επίσης πρόνοια για το θέμα των Παρεκκλίσεων που ζητά η Τουρκοκυπριακή πλευρά για τις οποίες προφανώς η Ελληνοκυπριακή Αντιπροσωπεία δεν τοποθετήθηκε και γίνονται επίσης πρόνοιες για τις παραβάσεις και για τη συμμετοχή/εκπροσώπηση της Κύπρου στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης Όσον αφορά το θέμα των παρεκκλίσεων πιστεύω λανθασμένα η δική μας πλευρά δεν τοποθετήθηκε. Όφειλε να τοποθετηθεί και να αποκλίσει εξ υπαρχής τις παρεκκλίσεις.Άλλο μεταβατικές ρυθμίσεις και άλλο παρεκκλίσεις.Όσον αφορά το θέμα των παραβάσεων δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι η ευθύνη θα πέφτει στη Συνιστώσα Πολιτεία που θα φέρει την ευθύνη.Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η συμμετοχή της Κύπρου σε αυτή είναι θέμα της Ομόσπονδης Κυβέρνησης άρα ευθύνη φέρει η Ομόσπονδη Κυβέρνηση η οποία θα έχει και την αποκλειστική αρμοδιότητα στα θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς τούτο να αποκλείει την υπό όρους και με έλεγχο εξουσιοδότηση σε περιφερειακό επίπεδο άσκησης ορισμένων αρμοδιοτήτων.Περαιτέρω δεν συμφωνώ με την εκ περιτροπής συμμετοχή στα θεσμικά όργανα και συγκεκριμένα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο ΔΕΚ και Πρωτοδικείο και Ελεγκτικό Συνέδριο. Η εκ περιτροπής εκπροσώπηση δημιουργεί προϋποθέσεις διάδιπλης/δυαδικής κυριαρχίας.Οι απόψεις μου διατυπώνονται πιο πάνω για τον τρόπο συμμετοχής στα Θεσμικά Όργανα αλλά και εν γένει Όργανα και Οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
(Συνεχίζεται πιο κάτω)