Excessive Formalism as a Breach of Article 6 ECHR
Article 6 of the European Convention on Human Rights (ECHR) guarantees the right to a fair trial, which includes the right of access to a court. The European Court of Human Rights (ECtHR) has repeatedly warned against excessive formalism in domestic procedures. While procedural rules serve vital functions—ensuring legal certainty, equality of arms, and efficiency—the Court has held that when courts adopt a disproportionately rigid approach, they risk undermining litigants’ access to justice.
In Zubac v. Croatia (2018), the Grand Chamber made clear that excessive reliance on formality, especially where it prevents judicial examination of the merits of a claim or appeal, may violate Article 6. Likewise, in Savvidis v. Cyprus (2021), the Court found a violation where an appeal was dismissed solely because the title of the appeal form did not include the correct reference to the “Family Court of Appeal”—a minor irregularity that did not prevent the court registry or the parties from understanding the nature of the appeal.
The guiding principle is that procedural rules must not be transformed into barriers that defeat substantive justice. Where formal defects do not prejudice the opposing party, legal certainty, or the proper administration of justice, rejecting a claim or appeal on such grounds amounts to disproportionate formalism contrary to Article 6.
The Culture of Formalism in Cyprus
Cyprus, operating for decades under the pre-2023 Civil Procedure Rules, often displayed a strict adherence to procedural technicalities. Even minor drafting errors in pleadings or appeals could prove fatal to a litigant’s case. This formalistic culture, while aimed at consistency and order, carried the risk of shutting the door of the court for reasons unrelated to the merits of a dispute.
The Remedy: New Cyprus Civil Procedure Rules (2023)
The new Civil Procedure Rules (CPR), in force since September 2023, have introduced a structural shift towards substantive justice over procedural technicalities, explicitly reflecting the jurisprudence of the ECtHR.
- Part 1 (Overriding Objective) requires courts to deal with cases justly, at proportionate cost, and in ways that ensure access to justice.
- Part 3.8 empowers courts to correct procedural errors. It provides that:
- a procedural error does not automatically invalidate the step taken, unless the court so orders;
- the court may issue orders to rectify the defect; and
- annulment of a procedural step will only occur if the error is serious and cancellation is necessary in the interests of justice, considering the overriding objective.
Case Law under the New Rules
Recent appellate decisions confirm the practical application of these principles:
- In Zurab Jincharadze v. CBR Capital Ltd (E39/2019, 12.9.2024), the Court stressed its power under Part 3.8 to cure irregularities where justice so required, noting that even late or careless applications for amendment should be allowed if fairness is served.
- In Robert Mucinic v. Sky CAC Ltd (E1/2019, 7.6.2024), the application was filed on the correct Form 34, but the section setting out the relief sought was left blank. The Court acknowledged this as a procedural defect but held that it did not affect the essence of the application or prejudice third parties. Applying the Overriding Objective and Part 3.8, the Court refused to strike out the application, thereby ensuring that substantive justice prevailed over technical omission.
- By contrast, in Miltiades Neophytou Civil Engineering Contractors & Developers Ltd v. Municipality of Paphos (E5/2018, 16.1.2024), the Court dealt with an application filed using the wrong form (not Form 34). Even in this scenario, the Court adopted a pragmatic approach and preserved the proceedings, again emphasising that rigid proceduralism must give way to the fundamental aim of fair access to justice.
- Similarly, in A.G. Paphitis & Co LLC (112/2023, 22.9.2023), the Court avoided striking out an application filed with technically inappropriate forms, reasoning that the application contained all necessary information and did not prejudice any party, thus falling within the scope of Part 3.8.
Conclusion
The evolution of Cypriot civil procedure reflects a clear alignment with Strasbourg jurisprudence. The old culture of strict formalism is being replaced with a flexible, justice-oriented approach under the new CPR. By empowering courts to cure procedural defects and emphasising the overriding objective, the new rules act as a safeguard against violations of Article 6 ECHR.
In this way, Cyprus courts are now better equipped to strike the right balance between procedural order and the fundamental right of access to justice.
_________________________________________________
Η υπερβολική τυπολατρία ως παραβίαση του Άρθρου 6 ΕΣΔΑ
Το Άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατοχυρώνει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, το οποίο περιλαμβάνει και το δικαίωμα πρόσβασης σε Δικαστήριο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κατ’ επανάληψη επισημάνει ότι η υπερβολική τυπολατρία στην εφαρμογή δικονομικών κανόνων ενδέχεται να συνιστά παραβίαση του δικαιώματος αυτού.
Στην υπόθεση Zubac v. Croatia (2018), το Δικαστήριο τόνισε ότι «η αυστηρή και δυσανάλογη ερμηνεία διαδικαστικών κανόνων, που στερεί από τον διάδικο τη δυνατότητα εξέτασης της ουσίας της υπόθεσής του, ενδέχεται να αναιρεί το δικαίωμά του σε αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη». Αντίστοιχα, στην υπόθεση Savvidis v. Cyprus (2021), διαπιστώθηκε παραβίαση του Άρθρου 6 όταν το Εφετείο Οικογενειακών Υποθέσεων απέρριψε έφεση απλώς και μόνο επειδή στον τίτλο του δικογράφου δεν είχε αναγραφεί ορθώς η φράση «Family Court of Appeal», παρότι δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ως προς το είδος και το περιεχόμενο της έφεσης.
Η πάγια νομολογία του Στρασβούργου υπογραμμίζει ότι οι δικονομικοί κανόνες υπηρετούν τη βεβαιότητα του δικαίου και την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης, όχι όμως για να αποτελούν «ανυπέρβλητα εμπόδια» που αποκλείουν την πρόσβαση του πολίτη στο Δικαστήριο.
Η κυπριακή πραγματικότητα και το πρόβλημα της τυπολατρίας
Η Κύπρος, υπό το καθεστώς των παλαιών Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας (προ του 2023), ανέπτυξε παράδοση αυστηρής προσήλωσης σε δικονομικά τυπικά. Ακόμη και δευτερεύουσες παραλείψεις σε δικόγραφα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες, με αποτέλεσμα διάδικοι να αποκλείονται από εξέταση της ουσίας για καθαρά τεχνικούς λόγους.
Η θεραπεία μέσω των Νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας (2023)
Με τους νέους Κανονισμούς Πολιτικής Δικονομίας (Σεπτέμβριος 2023) εισήχθη μια ριζική αλλαγή νοοτροπίας: η ουσία πρέπει να υπερισχύει του τύπου.
- Το Μέρος 1 (Πρωταρχικός Σκοπός) επιβάλλει στο Δικαστήριο την υποχρέωση δίκαιου και αναλογικού χειρισμού των υποθέσεων, με εξοικονόμηση χρόνου και δαπανών.
- Το Μέρος 3.8 προβλέπει ρητά ότι η ύπαρξη διαδικαστικού σφάλματος:
- δεν καθιστά αυτομάτως άκυρο οποιοδήποτε βήμα, εκτός αν το διατάξει το Δικαστήριο·
- δύναται να θεραπευθεί με σχετικό διάταγμα·
- η ακύρωση θα διαταχθεί μόνο αν το σφάλμα είναι σοβαρό και η ακύρωση είναι αναγκαία προς το συμφέρον της δικαιοσύνης.
Πρόσφατη νομολογία με βάση τους νέους Κανονισμούς
Η πρόσφατη νομολογία του Εφετείου αποτυπώνει τη νέα φιλοσοφία:
- Στην Zurab Jincharadze v. CBR Capital Ltd (Ε39/2019, 12.9.2024) τονίστηκε ότι ακόμη και αν μια αίτηση για τροποποίηση καταχωρηθεί αμελώς ή καθυστερημένα, το Δικαστήριο θα πρέπει να παραχωρήσει σχετικό διάταγμα εφόσον έτσι εξυπηρετείται η δικαιοσύνη.
- Στην Robert Mucinic v. Sky CAC Ltd (Ε1/2019, 7.6.2024) η αίτηση είχε καταχωρηθεί στο ορθό Έντυπο 34, πλην όμως το μέρος όπου αναγραφόταν το αιτητικό παρέμεινε κενό. Το Εφετείο έκρινε ότι, παρότι υπήρξε δικονομικό σφάλμα, δεν επηρεάζονταν ούτε η ουσία ούτε τα δικαιώματα τρίτων. Εφαρμόζοντας τον Πρωταρχικό Σκοπό και το Μέρος 3.8, το Δικαστήριο διέσωσε τη διαδικασία, αποφεύγοντας την απόρριψη για καθαρά τυπικούς λόγους.
- Στην Miltiades Neophytou Civil Engineering Contractors & Developers Ltd v. Δήμου Πάφου (Ε5/2018, 16.1.2024) η αίτηση είχε καταχωρηθεί όχι με το ορθό αλλά με το λανθασμένο έντυπο. Και πάλι, το Εφετείο έκρινε ότι η εν λόγω πλημμέλεια μπορούσε να παραβλεφθεί, καθότι περιλαμβάνονταν όλα τα αναγκαία στοιχεία και δεν επηρεάζονταν τα δικαιώματα οποιουδήποτε τρίτου.
- Στην A.G. Paphitis & Co LLC (Αρ. 112/2023, 22.9.2023) κρίθηκε ότι, παρότι δεν χρησιμοποιήθηκε το ενδεδειγμένο έντυπο, η αίτηση περιλάμβανε όλα τα ουσιώδη για την προώθησή της και δεν επηρεάζονταν δικαιώματα τρίτων, οπότε η διαδικασία έπρεπε να διασωθεί.
Η νομολογία δείχνει ότι τα Κυπριακά Δικαστήρια έχουν υιοθετήσει πλέον μια πιο ουσιαστική και αναλογική προσέγγιση, σε πλήρη εναρμόνιση με τα κριτήρια του Στρασβούργου. Η υπερβολική τυπολατρία, που στο παρελθόν οδηγούσε σε απόρριψη υποθέσεων για αμελητέες παραλείψεις, υποχωρεί υπέρ της προστασίας του θεμελιώδους δικαιώματος πρόσβασης στη δικαιοσύνη.
Οι νέοι Κανονισμοί, και ειδικά το Μέρος 3.8, αποτελούν αποτελεσματικό μηχανισμό θεραπείας διαδικαστικών σφαλμάτων και εγγυώνται ότι η δίκη θα κρίνεται επί της ουσίας και όχι επί του τύπου. Έτσι, η Κύπρος κάνει ένα ουσιαστικό βήμα συμμόρφωσης με το Άρθρο 6 ΕΣΔΑ και με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές αντιλήψεις περί δίκαιης δίκης.