Δρ. Χρίστος Κληρίδης
Επίτιμος Πρόεδρος Διεθνούς Συνδέσμου Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Κύπρο και Αναπληρωτής Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος Ευρωπαϊκού Κόμματος.
Κύριε Πρόεδρε, Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
Τα τελευταία χρόνια τα Ανθρώπινα Δικαιώματα κατήντησαν μια παρεξηγημένη υπόθεση. Ενώ στο διεθνές περιβάλλον η παγκόσμια διακήρυξη εξακολουθεί να είναι ο καθοδηγητής σε δε Ευρωπαϊκό, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, πολλές χώρες καθιερώνουν δικά τους πρότυπα τα οποία πολλές φορές αφίστανται των κοινά παραδεκτών προτύπων, διακηρύξεων και συμβάσεων, και μπαίνουν στην προμετωπίδα ακόμη και πολεμικών επιχειρήσεων. Δεν είναι ανάγκη να αναφερθώ σε πολλά παραδείγματα, παρά να περιοριστώ στις σύγχρονες πολεμικές σταυροφορίες των Ηνωμένων Πολιτειών και συμμάχων τους στο Αφγανιστάν, στην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία, στο Ιράκ. Στρατηγικές επιλογές επίσης που αφορούν το Μεσανατολικό, τη Συρία, την Τουρκία αποδεικνύουν περίτρανα ότι στο όνομα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θυσιάζονται τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο βωμό των πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Μέσα στο πλαίσιο της συνεργασίας της ΕΕ με χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, έγινε, έστω και καθυστερημένα περίπου 40 χρόνια μετά την ίδρυση των τριών κοινοτήτων, μια συνολικότερη προσέγγιση λαμβανομένου υπόψη ότι για την Ευρώπη η Μεσόγειος, το νότιο υπογάστριο της, αποτελεί χώρο τεράστιας γεωστρατηγικής και πολιτικής σημασίας.
Το 1995, στη διάσκεψη Υπουργών Εξωτερικών στη Βαρκελώνη των 15 τότε κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 12 Μεσογειακών Εταίρων της Επιτροπής και 10 εταίρων στο Νότο, Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Αίγυπτος, Ιορδανία, Ισραήλ, Παλαιστινιακή Αρχή, Λίβανος και Συρία, υιοθετήθηκε η Διακήρυξη της Βαρκελώνης που εκτόξευσε τον συνεταιρισμό και τη Διαδικασία της Βαρκελώνης βασισμένο σε τρία κεφάλαια συνεργασίας:
Α. Πολιτικός διάλογος
Β Οικονομικές σχέσεις συμπεριλαμβανομένου του ελεύθερου εμπορίου και
Γ. Ένα πρωτοπόρο τρίτο κεφάλαιο στις ανθρώπινες κοινωνικές και πολιτιστικές σχέσεις.
Η Διαδικασία της Βαρκελώνης συνέτεινε στην υπογραφή συμφωνιών σύνδεσης με όλες σχεδόν τις χώρες στην περιοχή. Έκτοτε διασκέψεις Υπουργών Εξωτερικών και άλλων σε διάφορους τομείς ενίσχυσαν τη Διαδικασία της Βαρκελώνης και τη συνεργασία και συνεταιρισμό μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 25 τώρα, και των χωρών της Μεσογείου. Από το 1995 η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του οικονομικού προγράμματος “ΜΕDΑ” έχει παραχωρήσει μέχρι το 2005 οικονομική βοήθεια ΕΥΡΩ 20 δις (9 δις σε βοήθεια και 11 δις σε δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδυσεων). Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2005 η Ευρωπαϊκή Ένωση παραχώρησε ΕΥΡΩ 850 εκ., εκ των οποίων 40 εκ στην Αλγερία, 110 στην Αίγυπτο, 58 στην Ιορδανία, 27 στο Λίβανο, 135 στο Μαρόκο, 22 στη Συρία, 118 στην Τυνησία και 121 στην Δυτική όχθη και λωρίδα της Γάζας και 116 για περιφερειακή συνεργασία.
Ένα σημαντικό κονδύλι από τα πιο πάνω ποσά δίδεται για στήριξη της κοινωνίας των πολιτών και μη κυβερνητικών οργανώσεων, για εκπαίδευση σε θέματα δημοκρατίας και στρατηγικής ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για θέματα ισότητος, της εκπαίδευσης, της υγείας, πολιτιστικά θέματα, ανθρωπιστικής βοήθειας και τα λοιπά.
Το Ευρωμεσογειακό Δύχτιο Ανρθωπίνων Δικαιωμάτων (EHRN) καθιερώθηκε τον Ιανουάριο του 1997 και συμπεριλαμβάνει 60 οργανώσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε 20 και πλέον χώρες της περιοχής της Μεσογείου και έχει σαν στόχο την προώθηση γενικότερα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αποτελεί μέρος της Διαδικασίας της Βαρκελώνης που στοχεύει στην δημιουργία μιας ζώνης ειρήνης, σταθερότητας και ευημερίας στη λεκάνη της Μεσογείου.
Στη Δήλωση της Βαρκελώνης έγινε δέσμευση συμμόρφωσης με τον καταστατικό χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στις διμερείς συμφωνίες μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και πολλών κρατών της Μεσογείου συνεταίρων στο άρθρο 2 υπογραμμίζεται η σημασία σεβασμού των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοκρατικών Αρχών σαν ουσιαστικό στοιχείο των Συμφωνιών Σύνδεσης.
Πρόσφατα δόθηκε νέα ζωή και πνοή στη διαδικασία της Βαρκελώνης παρ’ όλες τις δυσκολίες που προέκυψαν σε σχέση με τη διατύπωση κοινής σχέσης και ορισμού για την τρομοκρατία. Η υιοθέτηση πενταετούς προγράμματος στοχεύει στην ενίσχυση των σχέσεων και στην αντιμετώπιση των προκλήσεων στην περιοχή της Μεσογείου, με στόχο πάντοτε την προώθηση της δημοκρατίας, των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, του πολιτικού διάλογου και συνεργασίας. Ο στόχος της δημιουργίας ζώνης ελεύθερου εμπορίου μέχρι το 2010 και η διεύρυνσή του για να καλύψει τη γεωργία και υπηρεσίες παραμένει, όπως και η γενική αναβάθμιση των οικονομικών δυνατοτήτων της περιοχής.
Παρ’ όλες όμως τις μέχρι σήμερα προσπάθειες, προβλήματα στον τομέα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εξακολουθούν ασφαλώς να υπάρχουν. Είναι χρήσιμο να επισημάνουμε ορισμένα από αυτά:
1. Η κοινωνία των πολιτών εξακολουθεί να παραμένει αδύνατη και περιορισμοί σε βασικά δικαιώματα όπως την ελευθερία του τύπου, της έκφρασης και της δημιουργίας πολιτικών κομμάτων, συντεχνιών και μη κυβερνητικών οργανώσεων προάσπισης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξακολουθούν να υπάρχουν.
2. Ίσες ευκαιρίες για πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, διακρίσεις, ο σεβασμός του ατόμου από το κράτος, η επίλυση προβλημάτων στη βάση του διεθνούς δικαίου και προτύπων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες, είναι θέματα με πολλά προβλήματα τα οποία δεν έχουν επιλυθεί και δυστυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν και σε πολλές περιπτώσεις να μην υπάρχει καν βελτίωση.
3. Καταγγελίες για παράνομες συλλήψεις, λαϊκά Δικαστήρια, βασανισμοί, διώξεις για πολιτικές πεποιθήσεις, εκτελέσεις, θανατικές ποινές, καταστροφή περιουσιών και σοβαρές παραβιάσεις στοιχειωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξακολουθούν να υπάρχουν και η έκταση, η φύση και το μέγεθός τους δημιουργούν σοβαρή ανισοσκέλια μεταξύ Ευρώπης και Μεσογείου.
Σίγουρα ορισμένα από τα προβλήματα είναι χρόνια και άρρηκτα συνδεδεμένα με την πολιτική κατάσταση και πολιτικό καθεστώς που επικρατούν στη χώρα. Π.χ. στην Κροατία συνεχίζει η καταδίωξη των Σερβοκροατών. Στη Λιβύη παρ’ όλες τις προσπάθειες της επαναπροσέγγισης με δημοκρατίες δυτικού τύπου, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρότατες αποκλίσεις από το δικαίωμα της δικαίας δίκης με τη λειτουργία λαϊκών Δικαστηρίων. Επίσης αποκλίσεις από τα Ανθρώπινα Δικαιώματα παρατηρούνται σε σχέση με την εμμονή στην εκτέλεση θανατικών ποινών, και διεκδικούμενες θεραπείες για παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο παρελθόν που αφορούν πολιτικές συλλήψεις, εξαφανίσεις και θανάτους κατά τη διάρκεια κράτησης. Στη Δημοκρατία της Τυνησίας σοβαρές καταγγελίες και παραβιάσεις φαίνεται να υπάρχουν σε σχέση με το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, τον έλεγχο του Τύπου, συνοπτικές διαδικασίες και παραβιάσεις της αρχής της δικαίας δίκης σε δίκες που σχετίζονται δήθεν με την τρομοκρατία. Η διεθνής αμνηστία καταγγέλλει κακομεταχειρίσεις κρατουμένων και βασανισμούς και τη μη αναγνώριση Οργανισμών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στο Μαρόκο και Δυτική Σαχάρα, παρόμοια προβλήματα διαπιστώνονται και στην Αίγυπτο, παρ’ όλες τις προσπάθειες εκδημοκρατικοποίησης των εκλογών, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Στη Συρία και τον Ισραήλ τα προβλήματα εξακολουθούν να είναι άλυτα. Ιδιαίτερα στον Ισραήλ η κατάσταση παραμένει πολύ τεταμένη χωρίς καμιά ουσιαστική πρόοδο, παρά τις προσπάθειες του Κουαρτέτου. Στη γειτονική Τουρκία στο «χαρτί» φαίνεται να έχουν γίνει βελτιώσεις στην πράξη όμως τα προβλήματα συνεχίζουν και συνδέονται ασφαλώς με την όλη πολιτική κατάσταση στη χώρα.
Σίγουρά η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Διαδικασία της Βαρκελώνης δεν πέτυχαν να εξαλείψουν τις παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Βεβαίως δεν εισηγείται κανείς ότι μέσα στο πλαίσιο της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εξαλειφθεί οι παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πλήρως, όμως μπορούμε μετά βεβαιότητας να πούμε σήμερα ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραβιάσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελούν την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα του σεβασμού σε αντίθεση με τις μεσογειακές χώρες όπου ο κανόνας φαίνεται να είναι οι «χοντρές παραβιάσεις» βασικών ατομικών δικαιωμάτων.
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να χρησιμοποιήσει την πολιτική «του καρότου και της μαγκούρας» με μεγαλύτερη συνέπεια και αποφασιστικότητα, διαφορετικά δισεκατομμύρια Ευρώ των Ευρωπαίων πολιτών, κινδυνεύουν αντί να φτάσουν τον απλό πολίτη, να βοηθήσουν στο τέλος τη διατήρηση ολοκληρωτικών καθεστώτων, ή καθεστώτων τα οποία φαινομενικά και μόνο θέλουν να παρουσιάζονται σαν «μεταλλαγμένα» και σεβόμενα τα ανθρώπινα δικαιώματα.
(α) Καμία βοήθεια δεν πρέπει να χορηγείται αν δεν καταδεικνύεται συγκεκριμένη πρόοδος στην κάθε χώρα και η χορήγηση της βοήθειας και συνέχισή της πρέπει να είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον σεβασμό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Κλασικό παράδειγμα έχουμε σε ένα άλλο πλαίσιο: τη βοήθεια στους Τουρκοκυπρίους και την αναγκαιότητα να μην χρησιμοποιηθεί η βοήθεια αυτή για το τσιμέντωμα Ελληνοκυπριακών περιουσιών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει την πολυτέλεια ενίσχυσης των δαπανών για βοήθεια στη λεκάνη της Μεσογείου, χωρίς το απαραίτητο αντάλλαγμα της σταδιακής βελτίωσης μέχρι και σεβασμού των βασικών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τη δυνατότητα και την ευχέρεια να χρησιμοποιήσει τη μαγκούρα και δεν έχει άλλη επιλογή παρά να το πράξει εάν η κατάσταση εξακολουθήσει να είναι θλιβερή.
(β) Είναι επίσης πεποίθηση μου ότι το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας πρέπει να πηγαίνει στις μη κυβερνητικές, γνήσιες οργανώσεις οι οποίες προωθούν και προασπίζονται τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Εδώ χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη διαπίστωση της γνησιότητας των οργανώσεων αυτών.
Επιπρόσθετα οι οργανώσεις αυτές χρειάζονται πέραν από την υλική στήριξη και στήριξη από άποψη εκπαίδευσης και παροχής τεχνογνωσίας.
(γ) Στο βαθμό που οι χώρες αυτές επιζητούν την πολιτική συνεργασία και υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διάφορα θέματα αυτή πρέπει να συσχετίζεται με την αναγκαιότητα σεβασμού των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και μέτρων προς αυτή την κατεύθυνση.
(δ) Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να μιλά με μια και ενιαία γλώσσα και να έχει στην προμετωπίδα της πολιτικής της την αναγκαιότητα σεβασμού των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα θα πρέπει να προσαρμόζονται σε εθνικές κουλτούρες και παραδόσεις εάν προσβάλλεται με την προσαρμογή ο πυρήνας του κυττάρου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αποτελούν μέρος του φυσικού δικαίου και κτώνται με τη γέννηση του ατόμου και συνεπώς είναι παγκόσμια και πανανθρώπινα και δεν επιδέχονται περικοπές και απαράδεκτες προσαρμογές γεωγραφικού, πολιτιστικού, οικονομικού, κοινωνικού ή άλλου χαρακτήρα.
(ε) Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να προωθήσει κατά το πρότυπο του μηχανισμού της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τη σύσταση και λειτουργία Μεσογειακού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο να στελεχώνεται από Δικαστές χωρών της Μεσογείου και το οποίο θα επιλαμβάνεται διακρατικών και ατομικών προσφυγών με αποτελεσματικά μέτρα και κυρώσεις για μη εφαρμογή μιας Μεσογειακής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η ιδέα αυτή πρέπει να προωθηθεί με τους αρχηγούς κρατών της Μεσογείου που συμμετέχουν στη διαδικασία της Βαρκελώνης και θα πρέπει να προωθηθεί μέσα στο πλαίσιο διακοινοβουλευτικής συνεργασίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Εθνικών Κοινοβουλίων όπως επίσης και της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης και Εθνικών Κοινοβουλίων και στο πλαίσιο της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης, που ασχολείται με θέματα άμυνας και ασφάλειας.
Μέσα στο πλαίσιο της σύντομης αυτής εισήγησης ασφαλώς δεν θα μπορούσα να επεκταθώ περαιτέρω για να μην καταχραστώ τον χρόνο σας, αλλά ελπίζω με το σύντομο αυτό σημείωμά μου, τουλάχιστον να έχω δώσει σε σας το στίγμα της ευρωμεσογειακής κατάστασης στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις προοπτικές.
Σας ευχαριστώ για το χρόνο σας.