ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ
Την περασμένη βδομάδα εκδόθηκε στην Αγγλία η απόφαση μετά από τρία χρόνια δικαστικού αγώνα μεταξύ του πρώην ταμία του Συντηρητικού Κόμματος στην Αγγλία και γνωστού επιχειρηματία και της Sunday Times σε σχέση με δημοσιεύματα στα οπαία είχε προβεί η εφημερίδα «Λεφτά για πρόσβαση» με κύριο αντικείμενο και περιεχόμενο ότι ο εν λόγω κύριος προσέφερε πρόσβαση προς τον πρωθυπουργό κ. David Cameron και άλλους ανώτερους Υπουργούς με αντάλλαγμα τεράστιες πολιτικές εισφορές στο Κόμμα.
Το Αγγλικό Εφετείο εξέδωσε την απόφασή του προ ολίγων ημερών στις 17/3/2015 στην οποία απόφαση οι Εφέτες διαπιστώνουν ότι «δεν ήταν ορθό ή επιτρεπτό και ήταν λάθος» εκ μέρους του κ. Cruddas να προσφέρει πρόσβαση, στην πραγματικότητα σε μεταμφιεσμένους δημοσιογράφους οι οποίοι παρίσταναν εν δυνάμει χρηματοδότες του Κόμματος στον Πρωθυπουργό για εμπορικούς σκοπούς.
Η αγωγή λιβέλλου δεν πέτυχε μερικώς με δεδομένο ότι η εφημερίδα δεν κατηγόρησε τον κ. Cruddas για τη διάπραξη οποιουδήποτε ποινικού αδικήματος ή για οποιαδήποτε απάτη ή για ψευδολογία. Η εφημερίδα απεκάλυψε αλήθειες που πονούν σε σχέση με τη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων.
Ο χαρακτηρισμός του Εφετείου «ανεπίτρεπτη και λανθασμένη» θα παραμείνει στην ιστορία σε σχέση με την χρηματοδότηση κομμάτων έχοντας υπόψη τους σκοπούς αυτής της χρηματοδότησης.
Πέραν όμως από τη σημασία της απόφασης σε σχέση με τη χρηματοδότηση των κομμάτων και την ηθική πτυχή του θέματος, η εφημερίδα Sunday Times στην έκδοσή της 22/3/2015 έθιξε και μία άλλη πολύ σημαντική πτυχή η οποία έχει επίσης σχέση με τα τεκταινόμενα σήμερα στην Κύπρο.
Η πρώτη επαφή των δύο δημοσιογράφων μαζί με τον κ. Cruddas και συγκεκριμένα του κ. Calvert και της κας Blake έγιναν τον Μάρτιο του 2012 και ακολούθησε το επίδικο δημοσίευμα στις 25/3/2012 με αποτέλεσμα την παραίτηση του κ. Cruddas.
Στις 29/6/2012 ο κ. Cruddas καταχώρησε αγωγή εναντίον της Εφημερίδας και των δημοσιογράφων για δυσφήμιση και κακόβουλη ψευδολογία. Πρωτόδικα ο Δικαστής Tugendhat απεφάνθη ότι το δημοσίευμα ήταν δυσφημιστικό.
Η απόφασή του στηρίχθηκε στη λογική ότι το δημοσίευμα απέδιδε στον Ενάγοντα διαφθορά υπό την έννοια παράβασης του ποινικού δικαίου και όχι ανήθικη εν γένει συμπεριφορά. Το Εφετείο είχε όμως διαφορετική άποψη και οι Λόρδοι Δικαστές Longmore, Rafferty και Sedley απεφάσισαν ότι ο ισχυρισμός για «μετρητά για πρόσβαση» δεν ήταν θέμα ποινικού δικαίου. Παρόλον ότι δεν ετίθετο θέμα διαφθοράς οι Δικαστές απεφάσισαν ότι οι κατηγορίες ότι ο Cruddas πιθανό να παραβίαζε εκλογικούς νόμους δυνατό να συνιστούσε δυσφήμιση. Ιδιαίτερα με δεδομένο ότι οι ισχυρισμοί αφορούσαν συνεισφορές από την αλλοδαπή, κάτι το οποίο απαγορεύεται με βάση το εκλογικό δίκαιο της Αγγλίας ιδιαίτερα από χώρες της Μέσης Ανατολής.
Στην επανεκδίκαση ένα από τα επιχειρήματα που οι Sunday Times έθεσαν ενώπιον του ίδιου Δικαστή ήταν ότι ο Δικαστής Tugendhat ήταν ακατάλληλος να επανεκδικάσει την υπόθεση δεδομένου ότι ο ίδιος είχε αποφασίσει ότι η Sunday Times είχε κατηγορήσει τον Ενάγοντα για παραβίαση του ποινικού κώδικα επιχειρηματολογία η οποία όμως δεν έγινε δεκτή από τον Δικαστή Tugendhat ο οποίος απεφάνθη ότι η αντικειμενικότητά του δεν μπορούσε να αμφισβητηθεί.
Στην επανεκδίκαση ο Δικαστής απεφάνθη προς όφελος του Ενάγοντα εκ νέου και του απέδωσε 180.000 Λίρες αποζημιώσεις. Τα δημοσιεύματα ήταν παντελώς ψευδή απεφάνθη και υπήρχε θέμα δυσφήμισης και κακόβουλης ψευδολογίας. Εκδόθη και σχετικό απαγορευτικό διάταγμα για μη επανάληψη των δημοσιευμάτων.
Η απόφαση του Δικαστή Tugendhat εκδόθηκε στις 31/7/2013. Μια μικρή παρένθεση. Βλέπουμε ότι η πρώτη απόφαση εκδόθηκε στις 5/6/2013, το Εφετείο απεφάσισε στις 21/6/2013, η επανεκδίκαση ξεκίνησε στις 2/7/2013 και η νέα απόφαση εκδόθηκε 31/7/2013 χρονικά πλαίσια που για την Κύπρο μάλλον απίθανα φαίνονται.
Απεκαλύφθη στη πορεία ότι ο γιος του Δικαστή Tugendhat, Tom, που υπηρετούσε στον Αγγλικό Στρατό, εγκατέλειψε τη θέση του σαν στρατιωτικός βοηθός στον Αρχηγό του Επιτελείου Άμυνας στο Whitehall και εν συνεχεία επελέγη από το Συντηρητικό Κόμμα σαν υποψήφιος για εκλογή Βουλευτή στην Επαρχία του Kent. Τόσο η Sunday Times όσο και ο Δικαστής δεν γνώριζαν όπως αναφέρθη τα γεγονότα αυτά παρά μόνο μεταγενέστερα της έκδοσης της απόφασης. Η εφημερίδα γνώριζε όμως ότι ο μεγαλύτερος αδελφός του Δικαστή, Christopher, υπήρξε γνωστός βουλευτής των Συντηρητικών τη δεκαετία του 70 και έλαβε τον τίτλο του Λόρδου αλλά δεν ήγειρε θέμα.
Στις 29/11/2013 η Lady Justice Sharp απέρριψε αίτημα της εφημερίδας για να δοθεί άδεια για καταχώρηση Έφεσης.
Το αίτημα απερρίφθη στις 29/11/2013 για να δοθεί άδεια από την Lady Justice Sharp και στις 24/3/2014 ο γραμματέας του Λόρδου Kay ο οποίος θα άκουε εκ νέου την αίτηση για να δοθεί άδεια απεκάλυψε ότι ένας από τους γιους του Kay ήταν ανταποκριτής των Times για θέματα ποδοσφαίρου.
Στο μεταξύ είχε μεσολαβήσει άρθρο στις 18/11/2014 γνωστού δημοσιογράφου στο περιοδικό Spectator με το οποίο ο Δικαστής Tugendhat κατακρίθηκε έντονα για την παράλειψή του να δηλώσει τις οικογενειακές διασυνδέσεις του με το κόμμα των Συντηρητικών.
Οι δικηγόροι εμπλεκόμενοι στην υπόθεση ανέφεραν ότι δεν είχαν ένσταση να δικάσει την υπόθεση, δηλαδή την αίτηση για να δοθεί άδεια ο Λόρδος Δικαστής Kay πλην όμως η άλλη εκ των δύο Δικαστών που θα άκουε την αίτηση η Sharp η οποία είχε απορρίψει αίτημα προηγούμενα απεκάλυψε ότι ο αδελφός της είναι χρηματοδότης του Συντηρητικού Κόμματος αλλά δεν έβλεπε λόγο γιατί θα έπρεπε να απαλλαγεί από την υπόθεση.
Οι δικηγόροι της Sunday Times είχαν διαφορετική άποψη και ζήτησαν να ξανασκεφθεί το θέμα οπότε και εξαιρέθηκε από τον περαιτέρω χειρισμό της υπόθεσης για να ακουσθεί εν συνεχεία από τους Λόρδους Δικαστές Kay και Laws οι οποίοι έδωσαν άδεια να καταχωρηθεί Έφεση στις 8/4/2014.
Στις 8/12/2014 οι Εφέτες Λόρδοι Δικαστές Jackson, Clarke και Ryder απεκάλυψαν ότι είχαν φιλικές σχέσεις με το Συντηρητικό Κόμμα όταν ήταν φοιτητές. Τόσο οι Jackson και Clarke συμμετείχαν στον Σύνδεσμο Συντηρητικών του Πανεπιστημίου Cambridge προ σαραντακονταετίας σε ανώτερες θέσεις. Ο δε Clarke απεκάλυψε ότι συγγενικό του πρόσωπο ήταν νυμφευμένο με τον Lyell QC ο οποίος υπήρξε Γενικός Εισαγγελέας κατά την διάρκεια της διοίκησης Thatcher και Mazor. Οι εμπλεκόμενοι δικηγόροι συμφώνησαν όλοι με τους Δικαστές ότι δεν υπήρχε θέμα απαλλαγής των Δικαστών. Τελικά η δίκη ξεκίνησε στο Eφετείο στις 9/12/2014 και η απόφαση εκδόθηκε στις 17/12/2014.
Στην απόφασή του το Εφετείο, η οποία ανακοινώθηκε από τον Λόρδο Δικαστή Jackson το Εφετείο επισημαίνει ότι για πολλά χρόνια υπήρξε προβληματισμός ότι μεγάλοι χρηματοδότες κομμάτων δυνατόν να εξασφαλίσουν την εύνοια των κομμάτων λόγω ακριβώς της χρηματοδότησης. Το κράτος παρέχει χρηματοδότηση χαμηλού ύψους στα κόμματα και σαν αποτέλεσμα το σύστημα πολιτικών χορηγιών καθιερώθηκε σαν απαραίτητο χαρακτηριστικό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Όμως τέθηκε και το θέμα πως θα τεθούν υπό έλεγχο οι εν λόγω χρηματοδοτήσεις; Δεν ήταν αποδεκτό δια πολιτικούς να αποκαλύπτουν εμπιστευτικές πληροφορίες σε χρηματοδότες ούτε για τους πολιτικούς να αποδίδουν οποιοδήποτε εμπορικό πλεονέκτημα ή προτίμηση στους χρηματοδότες υπό τας περιστάσεις και ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει κατάχρηση των επαφών μεταξύ των δύο ακόμα και για κοινωνικούς και ιδιωτικούς σκοπούς. Το τι είναι εντελώς απαράδεκτο είναι για όσους συνεισφέρουν μεγάλα χρηματικά ποσά στα κόμματα να κερδίζουν αυξημένη επιρροή στην διαδικασία λήψης αποφάσεων ή πρόσβαση σε εμπιστευτικής φύσεως πληροφορίες ή συγκεκριμένα οφέλη για τις δικές τους επαγγελματικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Στη συγκεκριμένα περίπτωση οι δημοσιογράφοι είχαν ξεκαθαρίσει στον κ. Cruddas ότι, στόχος δεν ήταν να στηρίξουν το Συντηρητικό Κόμμα αλλά ήθελαν πολιτικά οφέλη σαν αντάλλαγμα. Δεν μπορεί να επιτραπεί το σύστημα χρηματοδότησης των κομμάτων να χρησιμοποιηθεί για τέτοιους σκοπούς γιατί αυτό συνιστά κατάχρηση του όλου συστήματος. Στην πραγματικότητα ο Cruddas έλεγε στους δημοσιογράφους ότι εάν θα έδιδαν μεγάλα χρηματικά ποσά στο Συντηρητικό Κόμμα θα είχαν την ευκαιρία να επηρεάσουν κυβερνητική πολιτική και να εξασφαλίσουν εμπορικά πλεονεκτήματα μέσω εμπιστευτικών συναντήσεων με τον Πρωθυπουργό και άλλους ανώτερους Υπουργούς. Το τι πρότεινε ο κ. Cruddas ήταν «απαράδεκτο, ακατάλληλο και λανθασμένο». Τελικά ο Cruddas καταδικάστηκε να πληρώσει 2/3 των εξόδων της Έφεσης.
Η εφημερίδα όμως δεν κατάφερε να πείσει το Εφετείο σε σχέση με τους ισχυρισμούς για παραβίαση των εκλογικών νόμων και κατά συνέπεια καταδικάστηκε να πληρώσει 50.000 Λίρες αποζημίωση για αυτό το μέρος της υπόθεσης και το ½ των εξόδων. Όμως το Δικαστήριο έκρινε ότι γενικά οι δημοσιογράφοι ενήργησαν με επαγγελματισμό και ανεξαρτησία και επικρότησε αυτού του είδους τη δημοσιογραφία (undercover journalism) ο οποίος διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στη Δημοκρατία.
Σε κύριο άρθρο της η εφημερίδα ζητά περισσότερη διαφάνεια στην πολιτική αλλά και στους Δικαστές. Καλεί τους Δικαστές να δώσουν το παράδειγμα δημιουργώντας δημόσιο μητρώο των συμφερόντων ή ενδιαφερόντων τους στη βάση της αρχής ότι η δικαιοσύνη πρέπει να φαίνεται ότι απονέμεται.
Ο Δικαστής Tugendhat όταν έβγαζε την απόφασή του προς όφελος του Ενάγοντα εφ’ όλης της ύλης τον Ιούλιο του 2013 είχε στενούς οικογενειακούς δεσμούς με το Συντηρητικό Κόμμα που δεν απεκάλυψε.
Η Δικαστής Sharp η οποία απέρριψε την αίτηση για άδεια να καταχωρηθεί η Έφεση απεκαλύφθη ότι ο δίδυμος αδελφός της ήταν χρηματοδότης του Συντηρητικού Κόμματος. Τελικά απηλλάγη εθελοντικά από την υπόθεση μετά που η Sunday Times της ζήτησε να επανεξετάσει. Εν συνεχεία όλοι οι Δικαστές που είχαν ανάμιξη έκαναν δήλωση ενδιαφέροντος στην υπόθεση.
Η απόφαση είναι πολύ επίκαιρη και για την κυπριακή σκηνή ιδιαίτερα σε σχέση με τις χρηματοδοτήσεις της Focus και άδηλους πόρους κομμάτων. Είναι δυνατόν ένας αντικειμενικός παρατηρητής να πιστέψει ότι η Focus έδιδε λεφτά στα κόμματα χωρίς να περιμένει οποιαδήποτε ανταλλάγματα; Το πιο πιθανό είναι ότι σίγουρα ανέμενε ανταλλάγματα καθαρά εμπορικής φύσης. Δεν είναι δυνατόν εξάλλου η ίδια εταιρεία να χρηματοδοτεί και το Δεξιό Κόμμα και το Κόμμα της Αριστεράς στη Κύπρο στο βαθμό πάντοτε που τελικά αποδειχθούν τα γεγονότα αυτά. Εκείνο το οποίο πρέπει να διερευνηθεί είναι εάν και σε ποιο βαθμό υπήρξαν ανταλλάγματα παρόμοια με αυτά στην πολύκροτη υπόθεση των Sunday Times με τον ταμία του Συντηρητικού Κόμματος που προφανώς έλαβαν χώραν το 2012. Η διαπλοκή φαίνεται να έχει πλέον διεισδύσει για τα καλά μέσα στην πολιτική ζωή κάθε δημοκρατικής χώρας και εναπόκειται πλέον όχι μόνο στην δημοσιογραφία η οποία μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο για την εξιχνίαση των θεμάτων αυτών αλλά και στις διωκτικές αρχές αλλά και δικαστικές να διαδραματίσουν τον ρόλο που πρέπει για περισσότερη διαφάνεια.
Όπως προέκυψε μέσα από την εκδίκαση της υπόθεσης, επιφανείς Δικαστές είχαν κάποιου είδους «ενδιαφέρον» (interest) με τους επηρεαζομένους. Όπου το δηλώνουν ασφαλώς ενισχύεται η διαφάνεια και η εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη. Εκεί που το αποκρύπτουν είναι οι ίδιοι ένοχοι για την έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού και την δημιουργία αβεβαιότητας στον θεσμό της δικαιοσύνης εν γένει και αυτό ισχύει βεβαίως και για δικαστές και εισαγγελείς και για τον κάθε παράγοντα που διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην απονομή της δικαιοσύνης. Είναι προφανές ότι ο Δικαστής Tugendhat είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον (interest) και δεσμούς με το Συντηρητικό Κόμμα όπως και σχεδόν όλοι οι δικαστές που επιλήφθηκαν της υπόθεσης. Αυτός όμως δεν το δήλωσε και εξέδωσε απόφαση καταπέλτη καταδίκης των Sunday Times σε όλα τα σημεία.
Στην Κύπρο οφείλω να πω ότι έχουμε ακόμα αρκετό δρόμο να διανύσουμε στον τομέα αυτό της ευαισθησίας των Δικαστών. Υπάρχουν βεβαίως δικαστές οι οποίοι είναι πολύ ευαίσθητοι και σε πολλές περιπτώσεις είτε αυτοεξαιρέθηκαν είτε εξαιρεθήκαν μετά από αίτημα των εμπλεκομένων δικηγόρων. Κανών απαράβατος πρέπει εν τοις εφεξής να είναι υποχρέωση του Δικαστή να επιδεικνύει μεγαλύτερη ευαισθησία στα θέματα αυτά και να δηλώνει εξ υπαρχής και από μόνος του το τυχόν συμφέρον ή ενδιαφέρον στο επίδικο θέμα.
Πρόσφατα σε Δικαστήριο των Βάσεων στη Κύπρο ο Δικαστής ο οποίος θα έπρεπε να επιληφθεί της υπόθεσης που αφορούσε την παγοποίηση της αυτόματης τιμαριθμικής αύξησης υπαλλήλων στις Βάσεις και της παγοποίησης των ποσαυξήσεων αρνήθηκε να εκδικάσει τις υποθέσεις δεδομένου ότι είχαν προσφύγει κατά του σχετικού Νόμου και υπάλληλοι των Δικαστηρίων των Βάσεων με αποτέλεσμα να έλθει Άγγλος Δικαστής από την Αγγλία για να εκδικάσει την υπόθεση.
Παράλληλα στο Ανώτατο Δικαστήριο πρόσφατα Δικαστές οι οποίοι δήλωσαν ενδιαφέρον σε υποθέσεις που αφορούσαν τις προσφυγές για τα «κουρέματα» αυτοεξαιρέθηκαν αλλά γνωρίζω και άλλες περιπτώσεις όπου Δικαστές δεν δήλωσαν, ενώ πιστεύω όφειλαν να δηλώσουν, την οποιαδήποτε σχέση τους και ή ενδιαφέρον με πρόσωπα ή καταστάσεις που δυνατόν να άφηναν εντυπώσεις. Τόσο στον τομέα της πολιτικής όσο και της δικαιοσύνης θα πρέπει να υπάρξει πλέον πλήρης διαφάνεια για να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη του κοινού διαφορετικά οδεύουμε σε κατάρρευση ολοκληρωτική βασικών πυλώνων του κράτους δικαίου.
27/3/2015
Δρ. Χρίστος Κληρίδης
Δικηγόρος