Το 1527 στην Αγγλία γνωστός δικηγόρος της εποχής ο Serjeant Roo συνέταξε μία σάτιρα για τις καταχρήσεις του Λόρδου Καγκελάριου Wolsey υπό την ιδιότητα του σαν Αρχιδικαστού.
Με συνοπτικές διαδικασίες ο κ. Roo παραπέμφθει στη φυλακή.
Αυτά βέβαια το 1527 στην Αγγλία.
‘Εκτοτε έχει «μπει πολύ νερό στο αυλάκι». Παρόλον ότι πρόσφατα είχαμε παρόμοια παραδείγματα φυλάκισης δικηγόρου και στη Κύπρο.
Ο μέσος Κύπριος πολίτης θεωρεί τους Δικαστές «ευσεβείς έως και ιερωμένους» και είναι απρόθυμος να ασκήσει την ίδια κριτική που ασκεί σε άλλους δημόσιους λειτουργούς. Οι δικηγόροι εκ φύσεως είναι αρκετά επιφυλακτικοί στον τομέα της κριτικής κατά των Δικαστών και αποφάσεων τους.
Μεταξύ τους κατ’ ιδίαν συζητούν θέματα που αφορούν δικαστές και τη δικαιοσύνη και ασκούν οξεία κριτική. Δημόσια το αποφεύγουν.
Ο David Pannick, ένας πολύ γνωστός δικηγόρος στην Αγγλία, δημοσίευσε πριν από λίγα χρόνια το βιβλίο του «Δικαστές» (Judges: David Pannick 1987). Στο Κεφάλαιο 5 του βιβλίου παραπέμπει σε πάρα πολλά παραδείγματα κριτικής που άσκησαν δικηγόροι κατά Δικαστών σε διάφορες δικαιοδοσίες και την αντίδραση αυτών. Ένα παράδειγμα στο οποίο παραπέμπει αφορά το παράπονο δικηγόρου στην Νέα Σκωτία ο οποίος απέστειλε περί τα μέσα του 19ου αιώνα επιστολή στον Αρχιδικαστή με την οποία εξέφραζε παράπονο για δυσμενή διάκριση σε βάρος του σαν δικηγόρου η οποία συμπεριφορά κατά τη γνώμη του οφείλετο μεταξύ άλλων στο ότι η σύζυγος ενός των διαδίκων είχε μιλήσει με το Δικαστή. Η επιστολή του θεωρήθηκε σαν περιφρονητική του Δικαστηρίου. Βλέπε In the Matter of Thomas James Wallace (1866) LR 1 PC 283, σελ. 286, 294. Δίδει παραδείγματα ποινών που επεβλήθηκαν σε δικηγόρους που άσκησαν κριτική συμπεριλαμβανομένης και της αναστολής άδειας άσκησης επαγγέλματος και παραπομπής τους σε φυλάκιση.
Επίσης κάποτε θεωρείτο ανεπίτρεπτο για Μέλη του Κοινοβουλίου οι οποίοι ήσαν δικηγόροι να ασκήσουν κριτική κατά των Δικαστηρίων. Πρόσφατα, το 1973 ο Πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων στη Αγγλία δήλωσε όμως ότι είναι δυνατόν να ισχυριστεί κάποιος ότι «ένας Δικαστής διέπραξε σφάλμα νοουμένου ότι δώσει και την αιτιολογία αλλά πάντοτε εντός συγκεκριμένου πλαισίου και περιορισμών» όπως π.χ. ότι δεν υπήρχε προσωπικό κίνητρο. Βλέπε Pannick ανωτέρω σελ. 108.
Σίγουρα οι καιροί έχουν αλλάξει και ήδη από το 1936 ο Λόρδος Ατκιν εξήγησε δικαστικά μάλιστα σε απόφαση του Ανακτοσυμβουλίου ότι δεν διαπράττεται οποιονδήποτε λάθος όταν ένας μέλος του κοινού ασκεί το σύνηθες δικαίωμα καλή τη πίστη κριτικής κατά των Δικαστών (Ambard v. Attorney General for Trinidad and Tobago (1936) AC322).
Ο μόνος όρος και προϋπόθεση είναι να μην αποδίδονται ακατάλληλα κίνητρα στους Δικαστές και η κριτική να είναι καλόπιστη και να μην σκοπεί στο να παρεμποδίσει την απονομή της δικαιοσύνης.
Ο Λόρδος Denning απεφάσισε σε μια από τις γνωστές αποφάσεις του ότι «είναι το δικαίωμα οποιουδήποτε εντός του Κοινοβουλίου ή εκτός στον τύπο ή διά των μέσων να σχολιάζει εύλογα έστω και αν είναι έξω από τα δόντια θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος». (R v. Commissioner of Police of the Metropolis ex parte Blackburn (No. 2) 1968 2QB 150, 155).
Όπως αναφέρει ό κ. Pannick το αδίκημα του σκανδαλισμού του Δικαστικού Σώματος είναι απηρχαιωμένο στην Αγγλία (Βλέπε ibid σελ. 118) παρόλο που εξακολουθούμε να έχουμε καταδίκες για περιφρόνηση του Δικαστηρίου σε έκδηλες περιπτώσεις. Βλέπε π.χ. στη Κύπρο την περίπτωση του γνωστού Δικηγόρου Μιχαλάκη Κυπριανού (Kyprianou v. Cyprus 73797/01 15.12.2005) η οποία όμως «ανετράπει» στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Η κριτική κατά της δικαιοσύνης και των δικαστών είναι τόσο αρχαία όσο και η ίδια η δικαιοσύνη σε όλες τις κοινωνίες.
Ακόμα και πολιτικοί ασκούν κριτική κατά αποφάσεων Δικαστηρίων παρόλον που στην Αγγλία οι Υπουργοί αποφεύγουν να σχολιάζουν αποφάσεις. Δεν υπάρχει ασυλία κριτικής κατά Δικαστών (Pannick ibid σελ. 136 .
Το 1975 στην Αγγλία ένας κατηγορούμενος παραδέχθη ενοχή για δύο βιασμούς και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης με αναστολή έξι μηνών. Ορισμένοι Βουλευτές έθεσαν θέμα στο Κοινοβούλιο με το οποίο καλούσαν την απόλυση του Δικαστή. Ο τότε Λόρδος Hailsham έγραψε στην εφημερίδα Times και προειδοποίησε για κριτική η οποία παρεμβαίνει στην “ανεξαρτησία της δικαιοσύνης” (The Times 26 June 1975).
Ο David Pannick αναφέρει στο εν λόγω βιβλίο του ότι η κριτική της δικαστικής εξουσίας δεν είναι επικίνδυνη γιατί τα οφέλη από την άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης είναι πολύ μεγαλύτερα (ibid σελ. 128).
Η κριτική μπορεί να βοηθήσει στην διάγνωση και διαπίστωση των κακώς εχόντων.
Η ισχύς της δικαιοσύνης δεν είναι δυνατόν να κλονιστεί ακόμα και από λανθασμένη ή υπερβολική κριτική.
Υπενθυμίζει ότι ακόμα και οι Δικαστές έχουν δικαίωμα να εγείρουν αγωγή για δυσφήμιση για προστασία του καλού ονόματός τους.
Η εμπιστοσύνη στους Δικαστές δεν ενισχύεται με τον αποκλεισμό ή περιορισμό της κριτικής.
Στην Κύπρο η δικαιοσύνη εθεωρείτο πάντοτε “ιερή αγελάδα” και κριτική κατά Δικαστών ή αποφάσεων Δικαστηρίου σπάνιο φαινόμενο.
Τόσο ο συντηρητισμός και επιφυλακτικότητα του μέσου Κύπριου πολίτη όσο και των δικηγόρων δεν επέτρεπαν την άσκηση δημόσιας κριτικής παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Επιπρόσθετα η απουσία Νομικών Σχολών συνέτεινε ώστε το κενό να παραμείνει δυσαναπλήρωτο.
Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται και στην Κύπρο διαφοροποίηση στις αντιλήψεις για το θέμα.
Κατά αρχάς από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κατέστη εφικτή η Ατομική Προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με αποτέλεσμα παρόλον που αυστηρά ομιλούντες νομικά τούτο δεν είναι ακριβές, να θεωρείται ότι οι αποφάσεις των Κυπριακών Δικαστηρίων σε επίπεδο Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν είναι πλέον τελεσίδικες. Η ατομική προσφυγή διασφαλίζει το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης και λόγου σε μεγαλύτερο βαθμό πλέον.
Δημόσια κριτική αποφάσεων είχαμε επίσης και πάλιν την ίδια περίοδο από τους κόλπους της Γενικής Εισαγγελείας σε σχέση με τη γνωστή υπόθεση κακοποίησης πολιτών στον Αστυνομικό Σταθμό Λεμεσού. Η αθωωτική απόφαση του Κακουργοδικείου Λεμεσού τότε οδήγησε σε αυστηρή κριτική από τον τότε Βοηθό Γενικό Εισαγγελέα κύριο Λουκή Λουκαϊδη και η κατάληξη βεβαίως ήταν η αποζημίωση του θύματος εξ όσων θυμούμαι σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ανεξαρτήτως της «αποτυχίας» της Κυπριακής Δικαιοσύνης.
Δικηγόροι άρχισαν να αρθρογραφούν σε εφημερίδες και νομικά έντυπα ασκώντας κριτική κατά διαφόρων αποφάσεων του Δικαστηρίου και βεβαίως με την έκρηξη της ψηφιακής τεχνολογίας και την νέα εποχή του διαδικτύου την δεκαετία του 2000 η κριτική είναι πιο διαδεδομένη και πιο έντονη.
Κριτική ασκείται κατά αποφάσεων που κρίνονται ανεπαρκείς στα θέματα επιβολής ποινής, ιδιαιτέρως σε σχέση με σεξουαλικά αδικήματα. Κριτική άσκησε κατά της αθωωτικής απόφασης της κας Ακκελίδου τότε Υπουργού της Κυβέρνησης Τάσσου Παπαδόπουλου και ο τέως Γενικός Εισαγγελέας Σόλων Νικήτας ο οποίος μάλιστα παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος για την αθωωτική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου!!!.
Οξεία ήταν και η κριτική που άσκησε η Γενική Εισαγγελεία διά στόματος του Γενικού Εισαγγελέα και Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα Πέτρου Κληρίδη και Ακη Παπασάββα κατά της αθωωτικής απόφασης του Κακουργιοδικείου Λευκωσίας στην πολύκροτη υπόθεση κακοποίησης δύο φοιτητών από μέλη της αστυνομικής δύναμης.
Χαρακτηριστική όμως είναι και η αντίδραση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Παλαιότερα εθεωρείτο ότι ήταν αδιανόητο το Ανώτατο Δικαστήριο «να απαντά» δημόσια σε κριτική. Όμως και σε αυτό τον τομέα οι καιροί έχουν αλλάξει.
Το Ανώτατο Δικαστήριο «απάντησε» ασκώντας κριτική στην κριτική που άσκησε ο Γενικός Εισαγγελέας.
Πριν 5 περίπου δεκαετίας ο Λόρδος Kilmuir τότε Λόρδος Καγκελάριος απέστειλε επιστολή στο BBC υιοθετώντας του «Κανόνες Kilmuir» σύμφωνα με τους οποίους οι δικαστές μπορούν να κάνουν δημόσιες δηλώσεις.
Ο G.L. Davies Δικαστής του Εφετείου της Queensland στην Αυστραλία σχολιάζοντας το ρόλο των Δικαστών στη σύγχρονη δημοκρατία έγραψε ότι «καλά κατατοπισμένη κριτική αποφάσεων ακόμη και Δικαστών είναι σημάδι υγιούς δημοκρατίας» (informed criticism) Βλ. G.L. Davies “Judicial Reticence” (paper delivered at the Second Annual Symposium of the Judicial Conference in Australia 8.11.1997.
Προς αντιμετώπιση της κριτικής η οποία δεν γίνεται καλή τη πίστη ή προέρχεται από πηγές όχι επαρκώς πληροφορημένες, εισηγείται ότι η ίδια η Δικαστική Εξουσία πρέπει να βεβαιώνεται ότι υπάρχει σωστή πληροφόρηση για το έργο της δικαιοσύνης αλλά και για τις αποφάσεις που εκδίδει. Η Ανωτάτη Δικαστική εξουσία οφείλει να απαντά σε κριτική έγκαιρα και αποτελεσματικά αλλά και συνοπτικά. Λόγω της πείρας και των γνώσεων που διαθέτουν οι Δικαστές έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν επαρκώς αυτού του είδους την κριτική.
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην υπόθεση Κυπριανού ν. Δημοκρατίας πρέπει επίσης να θεωρείται σταθμός στην εξέλιξη του όλου θέματος.
Η απόφαση αυτή μεταξύ άλλων επαναλαμβάνει τη βασική αρχή διασφάλισης της ελευθερίας έκφρασης και του λόγου ακόμα και μέσα στο πλαίσιο της άσκησης κριτικής στην αίθουσα του ίδιου του Δικαστηρίου.
Εχω την εντύπωση ότι ακόμα και η έντονη κριτική η οποία ασκήθηκε κατά των Δικαστηρίων και της Δικαιοσύνης και της απόφασης του Κακουργιοδικείου στην πρόσφατη απόφαση Κακουργιοδικείου Λευκωσίας 1719/06 Δημοκρατία ν. Ευσταθίου κ.α. πρέπει να θεωρείται σαν «θετική» υπό την έννοια ότι θα βοηθήσει μακροπρόθεσμα στη βελτίωση των θεσμών και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι υποσκάπτει τους θεσμούς. Βλέπε Κριτική Πέτρου Κληρίδη Γ.Ε. από Δελτίο Ειδήσεων ΡΙΚ 8 μ.μ. 19.3.2009. Παράλληλα και η απάντηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου όσον αυστηρή και προσωπική και ήταν δεν πρέπει να θεωρείται ότι και αυτή υποσκάπτει τους θεσμούς.
Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα υπάρξει πικρία και αίσθηση ότι δεν αναγνωρίζεται το έργο που επιτελεί η δικαιοσύνη ή η Γενική Εισαγγελεία από την άλλη όμως υπάρχει η πικρία και η αγανάκτηση στο ευρύ κοινό για το αποτέλεσμα ανεξαρτήτως των αιτιών και ευθυνών στο οποίο οδήγησε ή οδηγεί μέχρι στιγμής ο χειρισμός του όλου θέματος από τη δικαιοσύνη ευρύτερα.
Μέσα από την πικρία θα πρέπει να οδηγηθούμε στην ενίσχυση του κράτους δικαίου και να αντιμετωπίσουμε τα λάθη που έγιναν και να προχωρήσουμε σαν κοινωνία ακόμη ένα βήμα μπροστά.
Δρ. Χρίστος Κληρίδης
Αναπληρωτής Καθηγητής
Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου
Λευκωσία 31.3.2009