Θέμα: Σχόλια και εισηγήσεις για το ούτω καλούμενο «περιουσιακό»
(1) Εχω μελετήσει 4 έγγραφα τα οποία η τουρκική πλευρά έχει προφανώς καταθέσει μέσα στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων αντίγραφα των οποίων μου έχετε δώσει.
Παράλληλα έχω μελετήσει 5 έγγραφα τα οποία έχει ετοιμάσει η δική μας πλευρά και προφανώς επίσης δώσει στην άλλη πλευρά.
(2) Μου ζητήθηκε να μελετήσω και να καταγράψω τη γνώμη μου κάτι το οποίο πράττω συνοπτικά.
(3) Είναι προφανές από τη δέσμη των τουρκοκυπριακών εγγράφων σε σύγκριση με αυτή της ελληνοκυπριακής πλευράς ότι υπάρχει σοβαρή διάσταση απόψεων στη φιλοσοφία αντιμετώπισης του «περιουσιακού» θέματος. Πιστεύω ότι η τουρκικές προτάσεις συνοψίζονται στο έγγραφο της 4.2.2009 σελ. 4 τελευταία παράγραφος όπου καταγράφεται η εξής εισήγηση:
«The solution of the property issue should respect the overriding principle of bi-zonality which requires that both Turkish-Cypriots and the Greek-Cypriots should be guaranteed clear majority of population and of land ownership in their respective Constituent State»
Σε αντίθεση με την πιο πάνω φιλοσοφία βρίσκεται η θέση της Ελληνοκυπριακής πλευράς η οποία βασίζεται στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και της Ευρωπαϊκής έννομης τάξης.
Στο έγγραφο της 4.2.2009 με τίτλο “Paper of the Greek Cypriot Side in Response .. the principles” στην πρώτη σελίδα, 2η παράγραφος καταγράφονται τα εξής
«The property issue, as well as the issue of the displaced persons should be resolved within the framework of international law and the U.N. Resolutions».
(4) Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς κατά τη γνώμη μου τα ποσοστά ιδιοκτησίας στα κατεχόμενα αυτή τη στιγμή με δεδομένο ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά επιχειρεί:
(α) να εξασφαλίσει τουρκική ιδιοκτησιακή πλειοψηφία και
(β) να εξασφαλίσει εσαεί τουρκική πλειοψηφία στο βόρειο μέρος της Κύπρου.
Σύμφωνα με συγκριτικό πίνακα τον οποίο ετοίμασε το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας και το Γραφείο Προγραμματισμού, αντίγραφο του οποίου επισυνάπτω, με βάση στοιχεία του 1964 στις κατεχόμενες περιοχές περιουσία η οποία ανήκει σε Ελληνοκυπρίους ανέρχεται στο 58,2%, σε Τουρκοκυπρίους το 16,2% , σε αλλοδαπούς 0,3% , κρατική γη 22,8%, εκκλησιαστική περιουσία 2,4% και στα βακούφια 0,1%.
Η προσπάθεια μέσα από τις προτάσεις της Τουρκοκυπριακής πλευράς είναι να ανατραπεί το 16,2% περίπου σε πλειοψηφικό ποσοστό δηλαδή αν υποθέσουμε 50+1 θα πρέπει να εξασφαλίσει από τους Ελληνοκύπριους ποσοστό της τάξης του 33,8% και να περιοριστεί η ελληνοκυπριακή περιουσία σε 24,4% περίπου. Δηλαδή να περιοριστεί περίπου στο 1/4 της περιουσίας στα κατεχόμενα. Βεβαίως τούτο με την επιφύλαξη αναπροσαρμογής των δεδομένων της κατοχής που αν είναι σύμφωνα με το σχέδιο που κατατέθηκε με το Ανάν V, περιορίζει την τουρκοκυπριακή έκταση του Συνιστώντος Κράτος σε 28,7% και του Ελληνοκυπριακού σε 71,3%.
(5) Εκείνο το οποίο πρέπει να προσέξει κανείς, πέραν από την εμμονή στις Αρχές βεβαίως οι οποίες κατά τη γνώμη μου δεν είναι διαπραγματεύσιμες, είναι τι θα απογίνει με το ποσοστό το οποίο ανήκει σήμερα στην Κυπριακή Δημοκρατία δηλαδή το 22,8%. Θεωρητικά αν αυτό το ποσοστό αποφασίσει η Κυπριακή Δημοκρατία να αποδώσει στην Τουρκοκυπριακή πλευρά τότε το σύνολο της κρατικής έκτασης με την τουρκοκυπριακή ανέρχεται σε περίπου 39% και παραμένει μόνο το 11+% για να αποκτήσει η Τουρκοκυπριακή πλευρά πλειοψηφία.
Δεν είμαι σίγουρος ποιες είναι οι προτάσεις της Ελληνοκυπριακής πλευράς για το θέμα της κρατικής γης με δεδομένο ότι το 22,8% κρατικής γης τελεί υπό κατοχή.
Χρειάζεται προσοχή κατά τη γνώμη μου γιατί ενδεχόμενα η Τουρκοκυπριακή πλευρά να απαιτήσει από την Κυπριακή Κυβέρνηση να αποδώσει και αυτό το ποσοστό στη βάση άσκησης περιουσιακού δικαιώματος που η δική μας πλευρά υποστηρίζει.
(6) Περαιτέρω διευκρίνισης χρήζουν οι προτάσεις για το τι θα γίνει με τις εκκρεμούσες ατομικές προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Είναι γνωστό ότι δεν χωρεί επέμβαση σε ατομικές προσφυγές υπό την έννοια της υποχρεωτικής απόσυρσης ή υποχρεωτικής διευθέτησης. Ακόμη και αν το Κράτος στην παρέμβαση του στις εκκρεμούσες προσφυγές εξέφραζε την επιθυμία του για μη προώθηση, τούτο δεν δεσμεύει ασφαλώς τον εκάστοτε Αιτητή ο οποίος εκπροσωπείται και προωθεί την υπόθεση του μέσω ιδιώτη δικηγόρου του. Στο βαθμό που οποιαδήποτε τελική λύση δεν διασφαλίζει το δικαίωμα αποκατάστασης και επιστροφής δεν θα θεωρηθεί κατά τη γνώμη μου ότι υπάρχει ή δημιουργήθηκε οποιονδήποτε εσωτερικό ένδικο μέτρο για διευθέτηση της συγκεκριμένης απαίτησης η οποία να υπενθυμίσω στοχεύει στην αποζημίωση κατά της Τουρκίας για τη στέρηση της κατοχής και εκμετάλλευσης της ακίνητης περιουσίας του Αιτητή μέχρι εκδίκασης της υπόθεσης
Συνεπώς το θέμα αυτό δεν μπορεί παρά να παραμείνει ανεπηρέαστο από την οποιαδήποτε διευθέτηση.
Συναφές με το θέμα τούτο είναι και το θέμα αποζημιώσεων εκ μέρους της Τουρκίας για την μέχρι σήμερα στέρηση κατά παράβαση του Αρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας. Όπως έχει αναφερθεί στην 4η Διακρατική περίληψη της οποίας επισυνάπτω στην παρούσα μου, βλέπε σελ. 6, «further more the Court held by 16 votes to one that there had been a continuing violation of Article 1 of Protocol No. 1 by virtue of the fact that Greek Cypriots owners of property of northern Cyprus where been denied access to and control, use and enjoyment of the property as well as any compensation for the interference with their property rights».
Περαιτέρω το Δικαστήριο διαπίστωσε στην ίδια σελίδα ότι υπάρχει και συνεχιζόμενη παράβαση του Άρθρου 8 λόγω της άρνησης να επιτραπεί σε εκτοπισθέντες Ελληνοκυπρίους να επιστρέψουν στις κατοικίες τους.
Περαιτέρω το Δικαστήριο διεπίστωσε ότι υπήρχε και παραβίαση του δικαιώματος τη ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής όπως κατοχυρώνονται από το Άρθρο 8 με δεδομένη τη συνεχιζόμενη άρνηση των κατοχικών αρχών να επιτρέψουν σε Ελληνοκύπριους να επανενωθούν με τις οικογένειες τους στην περιοχή της Καρπασίας.
Καθίσταται πρόδηλο ότι επίκληση και εφαρμογή της 4ης Διακρατικής συνεπάγεται ότι ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε λύση δεν παραγράφεται ούτε και μπορεί να διαγραφεί η υποχρέωση της Τουρκίας να αποζημιώσει διά την κατοχή. Υπενθυμίζω ότι στο Σχέδιο Ανάν V γινόταν πρόνοια για να αναληφθεί η υποχρέωση αποζημίωσης όχι από την Τουρκία αλλά από τα Συνιστώντα Κράτη ανάλογα από την προέλευση του Αιτητή.
Τα θέματα αυτά κατά τη γνώμη μου παραμένουν προς επίλυση και οπωσδήποτε είναι αδύνατον να επιβληθεί λύση που να επηρεάζει τα ατομικά δικαιώματα των παθόντων εκτοπισθέντων.
(7) Οπως έχει δημοσιευθεί στον Τύπο βλέπε δημοσίευμα Κώστα Βενιζέλου, 6.3.2001 «οι δύο πλευρές στην μεθολογία βρίσκονται πολύ κοντά σε συμφωνία» Επισυνάπτω αντίγραφο του δημοσιεύματος.
Προφανώς η επικρατούσα άποψη είναι ότι τα θέματα αυτά θα τύχουν χειρισμού από μίας ή περισσότερων Επιτροπών. Η γνώμη μου είναι ότι θέματα που άπτονται ατομικών δικαιωμάτων και περιουσιακών δεν είναι δυνατόν να αποφασίζονται έξω από νομίμως συσταθέντα Δικαστήρια στο πλαίσιο της Συνταγματικής Τάξης. Ούτως ή άλλως αποφάσεις Επιτροπών υπόκεινται σε έλεγχο από τη Δικαστική Εξουσία και συνεπώς η παραπομπή τους σε Επιτροπές ή Επιτροπή μάλλον καθυστέρηση μπορεί να δημιουργήσει στην επίλυση των διαφόρων θεμάτων που ήθελαν δημιουργηθεί.
Συνεπώς η γνώμη μου είναι ούτως ή άλλως η εφαρμογή των προνοιών για το «περιουσιακό» δεν μπορεί παρά να ελέγχεται από αρμόδια Δικαστήρια οι αποφάσεις των οποίων ασφαλώς θα υπόκεινται στο δικαίωμα της ατομικής προσφυγής ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο.
(8) ‘Ενα σημείο το οποίο θα πρέπει επίσης να προσεχθεί κατά τη γνώμη μου είναι η προσπάθεια αποσύνδεσης του περιουσιακού από το δικαίωμα επιστροφής που επιχειρεί η Τουρκοκυπριακή πλευρά. Εδώ θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η προσπάθεια αυτή έτυχε δυστυχώς αναγνώρισης από τους Συντάκτες του Σχεδίου Ανάν. Βλέπε Εκθεση του Γενικού Γραμματέα 1.4.2003 (S/2003/398 Para 101). Ο Γενικός Γραμματέας τονίζει ότι το Σχέδιο του «largely unlinks residency rights and the issue of reinstatement of property-two aspects which have often being confused in public discussion”. Η προσπάθεια αυτή της Tουρκοκυπριακής πλευράς και δυστυχώς των συντακτών του Σχεδίου Ανάν βασίζεται στην εμπέδωση της ιδέας της «διζωνικότητας» όπως την ερμηνεύουν η οποία προϋποθέτει πλειοψηφία τουρκοκυπρίων τόσο πληθυσμιακή όσο και περιουσιακή στο τουρκοκυπριακό Συνιστόν Κράτος.
Η ιδέα αυτή τη «διζωνικότητας» έρχεται σε απευθείας σύγκρουση με το Άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης αλλά και με το 4ο Πρωτόκολλο που κατοχυρώνει το δικαίωμα επιλογής κατοικίας και συγκρούεται αδιαμφισβήτητα και με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ιδιαίτερα της 4ης Διακρατικής της 10.5.2001 Κύπρος ν. Τουρκίας.
Η προσπάθεια μάλιστα ήταν η αποσύνδεση του περιουσιακού με το δικαίωμα επιστροφής να τύχει και της έγκρισης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στην παράγραφο 99 της ίδιας πιο πάνω έκθεσης αναφέρονται τα εξής:
«After the 15 year and until Turkey accession to the European Union limitations could be imposed if 21% of the population …. hailed from the other Constituent State. The power to impose these restrictions would have been specifically authorized by the European Union in the Protocol to the Treaty of Accession”
Επισυνάπτω αντίγραφο των παραγράφων 98-100 της εν λόγω έκθεσης για ευκολία χρήσης.
(9) Μια αδυναμία κατά τη γνώμη μου στις προτάσεις της Ελληνοκυπριακής πλευράς όπως τουλάχιστον έχουν τεθεί ενώπιον μου είναι η παντελής έλλειψη ενίσχυσης των προτάσεων με επιχειρήματα τα οποία θα έπρεπε να αντλήσουμε από το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία αποτελεί πλήρες Μέλος και ισότιμο Μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Το θέμα δεν είναι απλώς ακαδημαϊκό αλλά να υπενθυμίσω ότι εκκρεμεί ενώπιον του ΔΕΚ η απόφαση υπό μορφή γνωμάτευσης στην Αποστολίδης ν. Orams .
Η δυνατότητα διεκδίκησης αποζημιώσεων σε Δικαστήρια στην Κύπρο θα υφίσταται ακόμη και μετά τη λύση. Εφόσον αναγνωριστεί το δικαίωμα εκτέλεσης δικαστικών αποφάσεων Κυπριακών Δικαστηρίων δυνάμει του Κανονισμού 44/2001 της Ευρωπαϊκής Ενωσης το ατομικό δικαίωμα προσφυγής στην κυπριακή δικαιοσύνη παραμένει απαράγραπτο.
Επιπρόσθετα είναι γνωστό ότι από τουλάχιστον το Δεκέμβριο του 2000 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθέτησε στην Νίκαια το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ο οποίος υιοθετήθηκε και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Επιτροπή και το Συμβούλιο Υπουργών. Λεπτομερείς πρόνοιες για κατοχύρωση των θεμελειωδών δικαιωμάτων υπάρχουν και στη Συνθήκη της Λισσαβώνας η οποία όπως εξελίσσονται τα πράγματα δυνατόν τελικά να υιοθετηθεί και να αποτελέσει τη νέα Συνταγματική βάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Ανεξάρτητα όμως είναι πρόδηλο ότι χώρα Κράτος Μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης η οποία αδυνατεί να διασφαλίσει το δικαίωμα στην περιουσία, το δικαίωμα αποκατάστασης την πλήρη αποζημίωση για παραβιάσεις του δικαιώματος, το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης και εγκατάστασης, προστασίας της οικογενειακής ζωής, θα έχει πρόβλημα μέσα στους ίδιους τους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης να παραμείνει σαν Κράτος Μέλος της ευρύτερης ευρωπαϊκής οικογένειας.
Να υπενθυμίσω ότι η συνθήκη του Αμστερταμ εισήγαγε πρόνοιες για την αναστολή Κράτος Μέλος στην Ευρωπαϊκή Ενωση όπου βρεθεί ένοχο «σοβαρής και συνεχιζόμενης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Είναι δύσκολο να συμβιβάσει κανείς τις αρχές του Ευρωπαϊκού Δικαίου, της Ευρωπαϊκής Ενωσης με την έννοια της «διζωνικότητας» την οποία επιχειρούν η τουρκική πλευρά και άλλοι να δώσουν στο προτεινόμενο σχέδιο λύσης του Κυπριακού. Περιουσιακές και πληθυσμιακές πλειοψηφίας στη βάση της εθνικής καταγωγής ανατρέπουν εκ θεμελίων τους βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Διαπιστώνω με λύπη μου την ανεπαρκή έως παντελή έλλειψη στήριξης των θέσεων μας από την άποψη και γωνία του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στο βαθμό που χρειάζεται τεχνική υποστήριξη είμαι σίγουρος ότι εύκολα μπορεί να εξασφαλιστεί.
Είναι πεποίθηση μου ότι ιδιαίτερα με δεδομένο ότι κάποιοι πιθανόν να προσπαθήσουν να εξασφαλίσουν τη συμβατότητα της προτεινόμενης λύσης με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο από τα τώρα η δική μας πλευρά όχι μόνο πρέπει να ενισχύσει το οπλοστάσιο της με τις απαραίτητες γνωματεύσεις αλλά να κινηθεί ακόμη και πολιτικά για να εξασφαλίσει τη βοήθεια φιλικά προσκείμενων κύκλων σε ανώτατο επίπεδο ακόμη και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Να υπενθυμίσω ότι το «περιουσιακό» αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του δικαιώματος επιστροφής και εγκατάστασης και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τα δικαιώματα αυτά.
Αποτελεί ίσως το θεμέλιο λίθο μιας λύσης η οποία θα πρέπει να τύχει της έγκρισης της πλειοψηφίας τόσο Ελληνοκυπρίων όσο και Τουρκοκυπρίων για να αποφευχθούν συνεχείς προστριβές και αντιδικίες οι οποίες κάθε άλλο παρά θα συντείνουν στην ορθή λειτουργία του Κράτους μετά την επίλυση του κυπριακού.
ΔΡ. ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
Λευκωσία, 9 Μαρτίου 2009.