Η υπερβολική τυπολατρία ως παραβίαση του Άρθρου 6 ΕΣΔΑ
Το Άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατοχυρώνει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, το οποίο περιλαμβάνει και το δικαίωμα πρόσβασης σε Δικαστήριο. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κατ’ επανάληψη επισημάνει ότι η υπερβολική τυπολατρία στην εφαρμογή δικονομικών κανόνων ενδέχεται να συνιστά παραβίαση του δικαιώματος αυτού.
Στην υπόθεση Zubac v. Croatia (2018), το Δικαστήριο τόνισε ότι «η αυστηρή και δυσανάλογη ερμηνεία διαδικαστικών κανόνων, που στερεί από τον διάδικο τη δυνατότητα εξέτασης της ουσίας της υπόθεσής του, ενδέχεται να αναιρεί το δικαίωμά του σε αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη». Αντίστοιχα, στην υπόθεση Savvidis v. Cyprus (2021), διαπιστώθηκε παραβίαση του Άρθρου 6 όταν το Εφετείο Οικογενειακών Υποθέσεων απέρριψε έφεση απλώς και μόνο επειδή στον τίτλο του δικογράφου δεν είχε αναγραφεί ορθώς η φράση «Family Court of Appeal», παρότι δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ως προς το είδος και το περιεχόμενο της έφεσης.
Η πάγια νομολογία του Στρασβούργου υπογραμμίζει ότι οι δικονομικοί κανόνες υπηρετούν τη βεβαιότητα του δικαίου και την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης, όχι όμως για να αποτελούν «ανυπέρβλητα εμπόδια» που αποκλείουν την πρόσβαση του πολίτη στο Δικαστήριο.
Η κυπριακή πραγματικότητα και το πρόβλημα της τυπολατρίας
Η Κύπρος, υπό το καθεστώς των παλαιών Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας (προ του 2023), ανέπτυξε παράδοση αυστηρής προσήλωσης σε δικονομικά τυπικά. Ακόμη και δευτερεύουσες παραλείψεις σε δικόγραφα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες, με αποτέλεσμα διάδικοι να αποκλείονται από εξέταση της ουσίας για καθαρά τεχνικούς λόγους.
Η θεραπεία μέσω των Νέων Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας (2023)
Με τους νέους Κανονισμούς Πολιτικής Δικονομίας (Σεπτέμβριος 2023) εισήχθη μια ριζική αλλαγή νοοτροπίας: η ουσία πρέπει να υπερισχύει του τύπου.
- Το Μέρος 1 (Πρωταρχικός Σκοπός) επιβάλλει στο Δικαστήριο την υποχρέωση δίκαιου και αναλογικού χειρισμού των υποθέσεων, με εξοικονόμηση χρόνου και δαπανών.
- Το Μέρος 3.8 προβλέπει ρητά ότι η ύπαρξη διαδικαστικού σφάλματος:
- δεν καθιστά αυτομάτως άκυρο οποιοδήποτε βήμα, εκτός αν το διατάξει το Δικαστήριο·
- δύναται να θεραπευθεί με σχετικό διάταγμα·
- η ακύρωση θα διαταχθεί μόνο αν το σφάλμα είναι σοβαρό και η ακύρωση είναι αναγκαία προς το συμφέρον της δικαιοσύνης.
Πρόσφατη νομολογία με βάση τους νέους Κανονισμούς
Η πρόσφατη νομολογία του Εφετείου αποτυπώνει τη νέα φιλοσοφία:
- Στην Zurab Jincharadze v. CBR Capital Ltd (Ε39/2019, 12.9.2024) τονίστηκε ότι ακόμη και αν μια αίτηση για τροποποίηση καταχωρηθεί αμελώς ή καθυστερημένα, το Δικαστήριο θα πρέπει να παραχωρήσει σχετικό διάταγμα εφόσον έτσι εξυπηρετείται η δικαιοσύνη.
- Στην Robert Mucinic v. Sky CAC Ltd (Ε1/2019, 7.6.2024) η αίτηση είχε καταχωρηθεί στο ορθό Έντυπο 34, πλην όμως το μέρος όπου αναγραφόταν το αιτητικό παρέμεινε κενό. Το Εφετείο έκρινε ότι, παρότι υπήρξε δικονομικό σφάλμα, δεν επηρεάζονταν ούτε η ουσία ούτε τα δικαιώματα τρίτων. Εφαρμόζοντας τον Πρωταρχικό Σκοπό και το Μέρος 3.8, το Δικαστήριο διέσωσε τη διαδικασία, αποφεύγοντας την απόρριψη για καθαρά τυπικούς λόγους.
- Στην Miltiades Neophytou Civil Engineering Contractors & Developers Ltd v. Δήμου Πάφου (Ε5/2018, 16.1.2024) η αίτηση είχε καταχωρηθεί όχι με το ορθό αλλά με το λανθασμένο έντυπο. Και πάλι, το Εφετείο έκρινε ότι η εν λόγω πλημμέλεια μπορούσε να παραβλεφθεί, καθότι περιλαμβάνονταν όλα τα αναγκαία στοιχεία και δεν επηρεάζονταν τα δικαιώματα οποιουδήποτε τρίτου.
- Στην A.G. Paphitis & Co LLC (Αρ. 112/2023, 22.9.2023) κρίθηκε ότι, παρότι δεν χρησιμοποιήθηκε το ενδεδειγμένο έντυπο, η αίτηση περιλάμβανε όλα τα ουσιώδη για την προώθησή της και δεν επηρεάζονταν δικαιώματα τρίτων, οπότε η διαδικασία έπρεπε να διασωθεί.
Η νομολογία δείχνει ότι τα Κυπριακά Δικαστήρια έχουν υιοθετήσει πλέον μια πιο ουσιαστική και αναλογική προσέγγιση, σε πλήρη εναρμόνιση με τα κριτήρια του Στρασβούργου. Η υπερβολική τυπολατρία, που στο παρελθόν οδηγούσε σε απόρριψη υποθέσεων για αμελητέες παραλείψεις, υποχωρεί υπέρ της προστασίας του θεμελιώδους δικαιώματος πρόσβασης στη δικαιοσύνη.
Οι νέοι Κανονισμοί, και ειδικά το Μέρος 3.8, αποτελούν αποτελεσματικό μηχανισμό θεραπείας διαδικαστικών σφαλμάτων και εγγυώνται ότι η δίκη θα κρίνεται επί της ουσίας και όχι επί του τύπου. Έτσι, η Κύπρος κάνει ένα ουσιαστικό βήμα συμμόρφωσης με το Άρθρο 6 ΕΣΔΑ και με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές αντιλήψεις περί δίκαιης δίκης.