Αν σκεφτεί κάποιος ότι τα Οικογενειακά Δικαστήρια στην Κύπρο ιδρύθηκαν μόλις το 1990 αφήνοντας την Εκκλησία ουσιαστικά στην απέξω ( η Εκκλησία πήρε απόφαση να καταργήσει τα Εκκλησιαστικά Δικαστήρια μόλις το 2010(!) ) τότε οι νέες νομοθετικές ρυθμίσεις τα έτη 2015/2016 αποτελούν σταθμό στο Οικογενειακό Δίκαιο.
Ο λόγος για τον περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμο του 2005 (69(Ι)/2015) και τον περί Πολιτικής Συμβίωσης Νόμο (Ν.184(Ι)/2015).
Ανατρέχοντας στην επικαιρότητα παραδείγματα πολλά από γειτονικές χώρες και μη. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα τόσο το θέμα της παρένθετης μητρότητας όσο και το σύμφωνο συμβίωσης έχουν νομοθετηθεί εδώ και μια δεκαετία σχεδόν ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ακόμη περισσότερο. Παρόλα αυτά, οι πρώτες υποθέσεις τώρα έχουν αρχίσει να παρουσιάζονται και να εξετάζονται από τα Δικαστήρια. Αναμενόμενο θα έλεγε κανείς λαμβάνοντας υπόψη την επιρροή στις οικογενειακές σχέσεις της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε Κύπρο και Ελλάδα.
Τον Δεκέμβριο 2016 είδαμε στην επικαιρότητα την γηραιότερη παρένθετη μητέρα στην Λάρισα. Γιαγιά γέννησε το παιδί εγγονής σε ηλικία 67 χρόνων αφού η εγγονή λόγω διάφορων ιατρικών προβλημάτων δεν μπορούσε να κυοφορήσει και κατ᾽ επέκταση δεν θα ήταν σε θέση να τεκνοποιήσει αν δεν υπήρχε η σχετική νομοθετική ρύθμιση που να της επιτρέπει να επωφεληθεί της συγκεκριμένης ιατρικής καινοτομίας.
Στην Αμερική υπάρχει εν εξελίξει δικαστική μάχη μεταξύ γνωστής ηθοποιού και του πρώην συντρόφου της οι οποίοι είχαν γονιμοποιήσει έμβρυα κατόπιν συμφωνητικού και τα οποία είχαν ῾παγώσει᾽ ελπίζοντας να τα φέρουν στον κόσμο σε μελλοντικό στάδιο. Όταν ναυάγησε η σχέση ο πατέρας επιθυμούσε την γέννηση τους μέσω παρένθετης μητέρας. Βλέπουμε ουσιαστικά δηλαδή γονείς εμβρύων να ζητούν από το Δικαστήριο να αποφασίσει κατά πόσον ή όχι τελικά θα έρθουν στην ζωή.
Όσον αφορά το σύμφωνο πολιτικής συμβίωσης, μέσα από έντονες αντιδράσεις και κινδυνολογία που θα φανεί στην πάροδο του χρόνου κατά πόσο ήταν δικαιολογημένη, θεσπίστηκε η εν λόγω νομοθεσία δίνοντας ουσιαστικά την επιλογή σε ζευγάρια (ετερόφυλα και ομοφυλόφιλα) να αποκτήσουν δικαιώματα και υποχρεώσεις που απορρέουν από την δημιουργία μιας κοινής ζωής που δεν θα μπορούσαν να έχουν χωρίς την τέλεση θρησκευτικού ή πολιτικού γάμου αναγνωρισμένου από την πολιτεία. Υπάρχουν εξαιρέσεις όπως υπάρχουν κενά και παραλείψεις που συνηθίζουν να παρουσιάζονται σε νέες νομοθεσίες. Είναι έργο που στο τέλος της ημέρας θα κληθούν τα Δικαστήρια να τελέσουν και μετέπειτα το νομοθετικό σώμα όπου χρειάζεται. Το τι κάνει όμως εντύπωση είναι το σθένος τόσο αυτών που είναι υπέρ αλλά όσο και αυτών που είναι κατά σε αυτό το ζήτημα. Αν και οι δικηγόροι που ασχολούνται με το Οικογενειακό Δίκαιο θα το θεωρήσουν συνηθισμένο φαινόμενο καθότι όλες οι πτυχές του τυγχάνουν της ίδιας έντασης.
Παρόλα αυτά, το σύμφωνο πολιτικής συμβίωσης δεν είναι κάτι καινούργιο όσο και αν ακούγεται ῾πολύ μοντέρνο᾽ για τους περισσότερους. Πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές τις δεκαετίας του 90 στις πλείστες Ευρωπαϊκές χώρες. Στην Κύπρο, μέχρι το 2015 τουλάχιστον, ετερόφυλα ζευγάρια τα οποία δεν είχαν συνάψει γάμο βρίσκονταν εκτεθειμένα αφού η συνεισφορά τους στα περιουσιακά στοιχεία που αποκτήθηκαν κατά την διάρκεια της συμβίωσης δεν αναγνωρίζονταν ούτε μπορούσαν να αποταθούν στα Δικαστήρια για σκοπούς διατροφής σε περίπτωση διάλυσης της μακροχρόνιας σχέσης. Αυτό ήταν και ένα σοβαρό κίνητρο για πολλούς να συνάψουν γάμο έτσι ώστε να κατοχυρώσουν τα δικαιώματα τους, κυρίως οικονομικής φύσης.
Τα πρώτα όμως δείγματα ανάγκης θεσμοθέτησης σχέσεων άγαμων ζευγαριών πρωτοεμφανίστηκαν το 1998 στην υπόθεση Χ. Κληρίδη ν. Η. Σταυρίδη (1998) 1ΑΔΔ 521 όπου το Δικαστήριο εφάρμοσε το δίκαιο της επιείκειας για να μπορέσει να ῾δικαιώσει᾽ την Αιτήτρια ελλείψει άλλης νομοθετικής ρύθμισης και να της αποδώσει αυτά που δικαιούτο στη βάση καταπιστεύματος.
Όσον αφορά τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα ανατρέχοντας στην υπόθεση Μοδίνος του ΕΔΑΔ όπου η Κύπρος καταδικάστηκε και ουσιαστικά αναγκάστηκε να τροποποιήσει τον ποινικό κώδικα αρ. 171 όπου προέβλεπε παράνομη την ομοφυλοφιλία μέχρι το έτος 1998.
Μελετώντας όμως τις αντιδράσεις αξίζει κάποιος να έχει υπόψη του ότι όταν νομοθετείς δεν σημαίνει εγκρίνεις ή ενθαρρύνεις. Πιο πολύ σημαίνει ότι αναγνωρίζεις την ύπαρξη και προστατεύεις του εμπλεκόμενους. Ρυθμίζεις για να μην είναι ανεξέλεγκτη η κατάσταση και αυτό είναι προς το συμφέρον των ιδίων αλλά και γενικότερα της κοινωνίας.
Δεν μπορείς να κλείνεις τα μάτια ή να μην μιλάς γι’ αυτό περιμένοντας ή ακόμη και προσεύχοντας (;) ότι έτσι θα εξαλειφθεί ή δεν θα επεκταθεί το ῾πρόβλημα᾽.
Λαμβάνεις μέτρα που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, στο τι συμβαίνει γύρω σου. Νόμοι που συμβαδίζουν με την κοινωνία και τις εξελίξεις ειδικά στις ανθρώπινες σχέσεις πρέπει να είναι ο στόχος. Αν είναι να παινευόμαστε ότι η Κύπρος είναι μια ευρωπαϊκή χώρα η οποία δεν υστερεί σε τίποτα, τουλάχιστον στα χαρτιά, από τις υπόλοιπες, τότε οι νέες νομοθεσίες αξίζουν επαίνων. Όχι γιατί έχουν καλύψει εξ ολοκλήρου τα θέματα, ούτε ότι δεν θα προκύψουν προβλήματα όταν εξεταστούν από τα Δικαστήρια. Αλλά γιατί έγινε η αρχή προς στη σωστή κατεύθυνση.
Φοίβη Κληρίδου
Δικηγόρος/Λέκτορας
Οικογενειακού Δικαίου
9.1.2017