Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής - 28/2/2010 της Αντιγόνης Σολομωνίδου Δρουσιώτου
"Το δίκαιο είναι η πεμπτουσία της κοινωνίας"
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΙΚΗΣ:
Οι νομικοί κανόνες δεν υπήρξαν πάντα σύμφωνοι με τις αρχές της δικαιοσύνης
Είναι ο πρώτος Κύπριος που υπηρέτησε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και διετέλεσε πρόεδρος του κύκλου Προέδρων των Ευρωπαϊκών Συνταγματικών Δικαστηρίων. Για τα 43 χρόνια αφιερωμένα στη Δικαιοσύνη τον τίμησαν πρόσφατα οι Δικηγορικοί Σύλλογοι Λάρνακας και Αμμοχώστου. Τον Γεώργιο Πική στο εξωτερικό τον κατατάσσουν δίπλα στις μεγάλες προσωπικότητες της ανθρωπότητας.
Σαράντα τρία χρόνια ταυτισμένα με τη Δικαιοσύνη.
"Έγινα επαρχιακός δικαστής όταν ήμουν 27 ετών. Στα 33 μου χρόνια ανέλαβα καθήκοντα Προέδρου Επαρχιακού Δικαστηρίου, στα 42 έγινα δικαστής του Ανωτάτου και στα 56 Πρόεδρος. Το 2003 εξελέγην δικαστής του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και από το 2004 ανέλαβα καθήκοντα επί πλήρους βάσεως ως μέλος του Εφετείου. Υπηρέτησα ως ο πρώτος πρόεδρος του Εφετείου του Δικαστηρίου. Το 2003 μετείχα σε περιοδικές συσκέψεις του νεοσύστατου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου προς διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας του. Το 1996 εξελέγην και υπηρέτησα μέχρι το 1998 ως μέλος της Διεθνούς Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων, Απάνθρωπης και Εξευτελιστικής Μεταχείρισης. Το 2002 μέχρι την αποχώρησή μου υπηρέτησα, υπό την ιδιότητά μου ως πρόεδρος του Ανωτάτου, ως πρόεδρος του κύκλου Προέδρων των Ευρωπαϊκών Συνταγματικών Δικαστηρίων.
Τι είναι το δίκαιο;
Το δίκαιο είναι η πεμπτουσία της ζωής του ανθρώπου και της κοινωνίας. Αποτελεί τον πυρήνα της κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας. Χωρίς δικαιική οργάνωση επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας. Οι νομικοί κανόνες δεν υπήρξαν πάντα σύμφωνοι με τις αρχές της δικαιοσύνης. Η ιστορία του ανθρώπου αποκαλύπτει ότι η δικαιοσύνη ήταν σε πολλές περιόδους το επιδιωκόμενο αλλά, στην πράξη, η κακή οργάνωση της πολιτείας, τα πρόσκαιρα συμφέροντα της άρχουσας τάξης και η κατάχρηση εξουσίας για ιδιοτελείς σκοπούς εξοστράκιζαν τη δικαιοσύνη.
Τι είναι οι νόμοι στα χέρια του δικαστή;
Οι νόμοι ορίζουν το δέον, έργο του δικαστή είναι η κατά το πνεύμα του νόμου εφαρμογή τους. Ταυτόχρονα ο δικαστής ενεργεί, στο βαθμό που είναι παραδεκτό για την αναμόρφωση του δικαίου, προς εναρμόνισή του στις εναλλασσόμενες κοινωνικές πραγματικότητες, υπό την αίρεση πάντα ότι η αναμόρφωση ανάγεται και βρίσκει έρεισμα στο θεμέλιο λόγο του νομοθετήματος.
Θεμέλιο της δημοκρατίας είναι η ισονομία;
Η δημοκρατία θεμελιώθηκε σε τρεις αρχές, την ισονομία, ισότητα ενώπιον του νόμου, την ισοπολιτεία, αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στους πολίτες και την ισοκρατία, ίσα δικαιώματα στη διεκδίκηση πολιτειακού αξιώματος. Η δημοκρατία θεμελιώνεται στην υπεροχή του νόμου έναντι πάντων, όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το δίκαιο και πρέπει να ασκούνται σύμφωνα με τις επιταγές του. Στην Αρχαία Αθήνα ήταν γνωστό ως ο δεσπότης νόμος, η υπέρτατη αρχή.
Ποιο θεωρείται σήμερα το μεγαλύτερο πρόβλημα της κυπριακής δικαιοσύνης;
Μου είναι δύσκολο να είμαι εγώ κριτής του έργου της κυπριακής Δικαιοσύνης την οποία υπηρέτησα για 38 χρόνια. Θεώρηση της λειτουργίας της κυπριακής Δικαιοσύνης από τρίτους υπήρξε πάντα θετική.
Τι σας άφησε η εμπειρία από το Ανώτατο;
Έχω καλές αναμνήσεις. Υπήρχε προσήλωση στα θέσμια του δικαίου. Λόγος και αντίλογος ήταν εξίσου σεβαστοί, η ομοφωνία δεν ήταν αυτοσκοπός. Υπήρχε μεγάλη ευαισθησία για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δικαστικής λειτουργίας και του διαχωρισμού της από τις άλλες εξουσίες.
Ποια ήταν η πιο δύσκολη υπόθεση κατά τη θητεία σας;
Δεν μπορώ να απομονώσω συγκεκριμένη απόφαση ή αποφάσεις. Σημαίνουσες αποφάσεις αφορούσαν θέματα συνταγματικής τάξης και εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διασφάλιση κράτους δικαίου υπήρξε μόνιμη μέριμνα.
Ποιο ρόλο διαδραμάτισε η Δικαιοσύνη για την επιβίωση του τόπου μετά το ’74;
Η συνοχή του κράτους δεν διασπάστηκε από τα σεισμικά γεγονότα του 1974 που άφησαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού άστεγους και πλείστους από αυτούς άνεργους. Το δίκαιο δεν ατόνισε. Η επικράτηση του δικαίου γεννά τη βεβαιότητα για το αύριο και την ελπίδα για το μέλλον. Ελάχιστα προηγούμενα υπάρχουν στην ιστορία του ανθρώπου που λαός να έχει πληγεί τόσο βαθιά με τον ξεριζωμό από την πατρώα γη χωρίς να διασαλευθεί η σύννομη λειτουργία του κράτους και με την επινοητικότητά του να δημιουργήσει ό,τι έχει χαρακτηρισθεί ως το «θαύμα της Κύπρου». Αυτό είναι εκείνο το οποίο δεν ανέμεναν όσοι επιδίωξαν την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των ΜΜΕ έναντι της Δικαιοσύνης;
Η μετάδοση όσο και η λήψη πληροφοριών συνιστά δικαίωμα του ανθρώπου. Πρέπει όμως, όπως και κάθε άλλο δικαίωμα, να εξισορροπείται με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου. Η πληροφόρηση πρέπει να έχει ως μέτρο την αλήθεια των πραγμάτων όχι την παραποίηση ή τον χρωματισμό των γεγονότων. Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου υπόκεινται, όπως καθολικά αναγνωρίζεται, στην κριτική του κοινού και βεβαίως των ΜΜΕ. Η καλόπιστη κριτική, η τεκμηριωμένη στη γνώση και την αλήθεια των πραγμάτων, αποτελεί θετικό στοιχείο. Ατεκμηρίωτη πληροφόρηση και αφορισμοί κατά της Δικαιοσύνης πλήττουν το κράτος δικαίου. Όσοι κρίνουν τη Δικαιοσύνη πρέπει να ξέρουν ότι το μόνο βάθρο του δικαστή είναι η δικαστική έδρα. Ο δικαστής δεν μπορεί να απαντήσει ούτε να αντιδικήσει με οποιονδήποτε. Μόνος κριτής των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του ανθρώπου είναι η Δικαιοσύνη. Η κρίση του υπόπτου ή του κατηγορουμένου από τα ΜΜΕ («trialbythe press») είναι όχι μόνο ανεπίτρεπτη αλλά ζημιογόνος και αντινομική προς τα δικαιώματα του ατόμου, μεταξύ άλλων, του τεκμηρίου της αθωότητας και του δικαιώματος για δίκαιη δίκη.
Πώς θωρακίζεται ένας δικαστής απέναντι στα ΜΜΕ;
Εκτελώντας πιστά το καθήκον του.
Ο δικαστής επηρεάζεται από το ρεύμα;
Ο δικαστής πρέπει να έχει τη δύναμη να τάσσεται εναντίον του ρεύματος όταν το δίκαιο το επιβάλλει. Λαμπρό παράδειγμα υπήρξε η απόφαση μειοψηφίας του μεγάλου Άγγλου δικαστή Αtkin, στην Liversedge v Αnderson που διακήρυξε, καθ’ όν χρόνο η Αγγλία δικαιοσύνης είναι υψηλό».
Ταυτίσατε το όνομά σας με την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ποια είναι η πιο συχνή καταπάτηση;
Πάντα διακατεχόμουν από αγωνία για τη μοίρα του ανθρώπου ως φυσική και κοινωνική οντότητα. Αν ό,τι λέτε για τη συνεισφορά μου στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι σωστό αυτό δικαιολογεί την ύπαρξή μου. Στη σταδιοδρομία μου, το Δικαστήριο αντιμετώπισε πολλές υποθέσεις στις οποίες κρίθηκε ότι καταπατήθηκαν, παρασιωπήθηκαν ή αγνοήθηκαν θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Στα ανθρώπινα δικαιώματα δόθηκε διασταλτική ερμηνεία. Σεβασμός προς τα ανθρώπινα δικαιώματα οφείλεται στον άνθρωπο όχι μόνο από την Πολιτεία αλλά και από τον συνάνθρωπο. Μαρτυρία η οποία συλλέγεται κατά παράβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν γίνεται δεκτή στο δικαστήριο. Αφετέρου ο υπαίτιος είναι υπόλογος να αποκαταστήσει το θύμα με αποζημιώσεις ή άλλα μέσα που παρέχει το δίκαιο. Για παράδειγμα, επιδικάστηκαν αποζημιώσεις για παραβίαση του δικαιώματος της τηλεφωνικής επικοινωνίας που ανάγεται στην ιδιωτική ζωή. Με βρίσκει σε απόλυτη συμφωνία η διαπίστωση του δικαστή Frankfurter στην απόφαση ΜcΝabb vUSΑ ότι οι θεσμοί της δικαιοσύνης ιχνηλατούν την πορεία της ελευθερίας του ανθρώπου. Δεν είμαι σε θέση να σας πω στην απουσία ενδελεχούς διερεύνησης της νομολογίας ποιο δικαίωμα του ανθρώπου παραβιάστηκε σε περισσότερες περιπτώσεις από οποιοδήποτε άλλο.
Βέβαια τώρα συζητείται η θεσμοθέτηση νόμου για τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις.
Το δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής υπόκειται ως διαγράφει το άρθρο 15.2
του Συντάγματος σε περιορισμούς χάριν σκοπών που προσδιορίζει το Σύνταγμα μεταξύ των οποίων η δημόσια ασφάλεια και η δημόσια τάξη. Η ανάγκη για την οποία επιχειρείται ο περιορισμός πρέπει να προσδιορίζεται και να στοιχειοθετείται σε νομοθέτημα και ο περιορισμός πρέπει να καταφαίνεται ως απόλυτα αναγκαίος για την προστασία του σκοπού για τον οποίο θεσπίζεται. Ο περιορισμός ο οποίος εγκρίνεται δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερος απ’ ό,τι η ανάγκη επιβάλλει. Τα Δικαστήρια είναι οι κριτές της συνταγματικότητας του νόμου. Δεν έχω υπόψη μου το νομοσχέδιο στο οποίο αναφέρεστε και επομένως δεν θα ήταν ορθό να προβώ σε οποιοδήποτε σχόλιο.
Hταν μόνη αντιμέτωπη με τη λαίλαπα του ναζισμού ότι το δίκαιο ομιλεί πάντα την ίδια γλώσσα σε καιρούς πολέμου και σε καιρούς ειρήνης αποκηρύττοντας τον αγγλικό νόμο που έδινε δικαίωμα στον Υπουργό Εσωτερικών να φυλακίζει ή να περιορίζει κατά βούληση Γερμανούς που κατοικούσαν στην Αγγλία. Είπε «Judgesare no respectersofpersons» τουτέστιν ο δικαστής δεν υπόκειται στις επιταγές κανενός άλλου από το δίκαιο.
Ποια η κρίση σας για την Κυπριακή Δικαιοσύνη; Ανταποκρίθηκε στην αποστολή της;
Η κρίση τρίτων είναι πλέον παραδεκτή. Κατά την προεδρεία μου στο Ανώτατο Δικαστήριο εξετάστηκε ως ένα από τα πρώτα και θεμελιώδη κεφάλαια για σκοπούς ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ η Δικαιοσύνη, η επικράτηση και διασφάλιση κράτους δικαίου και γενικότερα η επάρκεια των δικαιικών θεσμών. Η κρίση των αρμόδιων φορέων της ΕΕ μετά από διεξοδική έρευνα υπήρξε η ακόλουθη: «Τhe JudiciaryofCyprusis independent. Τhe principle ofseparation ofpowers isabsolutelyrespected. Τhe standard ofjustice is high». Που μεταφράζεται: «Η Δικαιοσύνη της Κύπρου είναι ανεξάρτητη. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών είναι απόλυτα σεβαστή. Το επίπεδο της
Αρχή άνδρα δείκνυσι…
Αποκτήσατε τρία παιδιά. Ο ένας γιος ακολουθεί τα δικά σας βήματα της νομικής. Πέστε μου για την οικογένεια σας.
Με τη σύζυγό μου, τη Μαίρη, το γένος Παπανεοφύτου, παντρευτήκαμε το 1968. Αποκτήσαμε τρία παιδιά, τον Μιχάλη, τον Αντώνη και την Αθηνά. Η σύζυγός μου υπήρξε μεγάλο στήριγμα στη ζωή μου. Χωρίς αυτήν δεν θα ανέβαινα τη σκάλα. Μετά το γάμο μας εγκατασταθήκαμε στην Αμμόχωστο όπου υπηρετούσα ως δικαστής. Ένα από τα παιδιά μας, ο Αντώνης, είχε προβλήματα υγείας. Πέθανε πριν τέσσερα περίπου χρόνια. Ο Μιχάλης έγινε δικηγόρος. Η Αθηνά σπούδασε και λειτουργεί ως χοροθεραπεύτρια. Από τα παιδιά μου, και εννοώ από κάθε ένα από τα τρία μου παιδιά, πήρα περισσότερα απ’ ό,τι τους έδωσα. Μιλώντας για την οικογένεια μου το θεωρώ καθήκον να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου προς τους γονείς μου, που με καθοδήγησαν με το παράδειγμά τους, την πίστη τους στην παιδεία και τον σεβασμό προς τον συνάνθρωπο.
Στο εξωτερικό σάς κατατάσσουν δίπλα από μεγάλες προσωπικότητες της ανθρωπότητας. Πρόσφατα σας τίμησαν οι Δικηγορικοί Σύλλογοι Αμμοχώστου και Λάρνακας.
Ήταν μια συγκινητική τελετή. Ταυτίστηκα με τις δύο πόλεις με το μεγάλο ιστορικό παρελθόν. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Λάρνακα εκτός από την εποχή της εκκένωσης που έζησα στα χωριά των γονιών του πατέρα και της μητέρας μου, την Αναφωτία και την Αραδίππου. Μετά επιστρέψαμε στη Λάρνακα. Εγκατασταθήκαμε στην Αμμόχωστο όπου γεννήθηκαν τα πρώτα μας δυο παιδιά. Στην Αμμόχωστο ζήσαμε το φάσμα της εισβολής και του εκτοπισμού. Πολιτογραφήθηκα Βαρωσιώτης και φύγαμε με την οικογένεια μου ως πρόσφυγες από την Αμμόχωστο. Δύσκολα μπορώ να περιγράψω την αγωνία μου για την τύχη των εκτοπισθέντων, μαζί και των δικηγόρων της Αμμοχώστου.
Μετανιώσατε για κάποια επιλογή της ζωής σας;
Όχι. Η συνάρτηση με τη σύζυγό μου υπήρξε ευτυχής και η υπηρεσία μου ως δικαστής το όραμα της ζωής μου. Λάθη θα πρέπει να έκανα, όπως ο κάθε άνθρωπος, αλλά ποτέ συνειδητά.
Αν εξειδικεύετε κάτι που σας δίδαξε η ζωή ποιο είναι αυτό;
Αντανακλάται στη ρήση του Βίαντα από την Πριήνη της Ιωνίας, ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας: «Αρχή άνδρα δείκνυσι». Όταν πάρει εξουσία, ο άνθρωπος αποκαλύπτει τον εαυτό του, και στο απόφθεγμα του Ηράκλειτου υπερασπίζεται το δίκαιο ως τα τείχη της πόλης. Η Κύπρος καλείται να υπερασπιστεί τόσο το δίκαιο όσο και τα τείχη της πόλης.
Στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο
Πώς βρεθήκατε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο;
Είχα εκλεγεί από τη Συνέλευση Κρατών Μελών της Συνθήκης της Ρώμης ως δικαστής του ΔΠΔ. Παραιτήθηκα από την Κυπριακή Δικαιοσύνη για να αναλάβω καθήκοντα στο ΔΠΔ. Επιλέγηκα να υπηρετήσω ως δικαστής του Εφετείου του Δικαστηρίου και υπήρξα ο πρώτος πρόεδρος του Εφετείου. Το ΔΠΔ αποτελεί σταθμό στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στη δικαιοδοσία του υπάγονται τα εγκλήματα της γενοκτονίας, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και επιθέσεις μια χώρας εναντίον άλλης (ανάληψη δικαιοδοσίας για το τελευταίο έγκλημα θα αρχίσει μετά τον ορισμό της «επίθεσης» από τη Συνέλευση των Κρατών Μελών). Η δικαιοδοσία του δικαστηρίου περιορίζεται σε εγκλήματα που διαπράχθηκαν μετά την ημερομηνία που η Συνθήκη της Ρώμης τέθηκε σε ισχύ, δηλαδή, μετά την 1η Ιουλίου 2002. Στη Συνθήκη της Ρώμης προσχώρησαν στην αρχή 60 χώρες. Σήμερα αριθμούν 110. Μεγάλες και ισχυρές χώρες δεν προσκύρωσαν τη Συνθήκη της Ρώμης προφανώς κρίνοντας ότι η ισχύς τους, τους θέτει υπεράνω του νόμου ή για να μην λογοδοτήσουν για πράξεις που δεν αντέχουν στη βάσανο του δικαίου.