Πρόσφατα το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας δια του Προέδρου του Α. Λιάτσου στην αγωγή 381/12 Κίνηση για την Ελευθερία και Δικαιοσύνη στη Κύπρο κ.ά. v. Δημήτρη Χριστόφια, εξέτασε κατά πόσον μπορούσε να προωθηθεί πολιτική αγωγή σε σχέση με τον χειρισμό του Κυπριακού προβλήματος και την υποβολή δεσμευτικών προτάσεων εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το Επαρχιακό Δικαστήριο αφού προέβη σε μία ανάλυση της σχετικής νομολογίας έκαμε ιδιαίτερη αναφορά στην απόφαση Richard Nixon v. Ernest Fitzgerald 457US731, Ηνωμένων Πολιτειών, όπου απεφασίσθη ότι η διάκριση των εξουσιών δεν επιτρέπει την δικαστική επέμβαση στην εκτελεστική εξουσία. Το ίδιο και στην Κύπρο για πολιτικά θέματα. Πρόεδρος v. Βουλή των Αντιπροσώπων (1985) 3 CLR1429.
Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών επιβάλλει την αναγνώριση της ασυλίας σε πολιτικές υποθέσεις του Προέδρου έτσι που να μην παρεμποδίζεται η λειτουργία της Προεδρίας. Δεν μπορεί ο Πρόεδρος «εν τη εκτελέσει του λειτουργήματος του» να αποσπάται από την υποχρέωσή του αυτή, υπερασπιζόμενος πολιτικές αγωγές.
Στην Κύπρο το θέμα διέπεται από το άρθρο 45 του Συντάγματος. Σε σχέση με τις πολιτικές αγωγές και ασυλία του Προέδρου το άρθρο 45(6) προνοεί ότι ο Πρόεδρος δεν μπορεί να εναχθεί για οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη του ιδίου «κατά την εκτέλεση του λειτουργήματος του». Περαιτέρω, όσον αφορά ποινικές υποθέσεις, το άρθρο 45(1) προνοεί ότι ο Πρόεδρος έχει ασυλία, εκτός για θέματα εσχάτης προδοσίας που αν εγερθεί τέτοιο θέμα ο Γενικός Εισαγγελέας και ο Βοηθός Γενικού Εισαγγελέως μετά από ψήφισμα της Βουλής των Αντιπροσώπων σε μυστική ψηφοφορία που εγκρίνεται κατά ¾, εισάγουν κατηγορία εναντίον του Προέδρου στο Ανώτατο Δικαστήριο (άρθρο 45(2) του Συντάγματος). Προϋπόθεση για την έγκριση τέτοιου ψηφίσματος είναι να εισαχθεί ενυπογράφως από 1/5 του συνολικού αριθμού των βουλευτών.
Σύμφωνα με το άρθρο 45(3), για αδικήματα ατιμωτικά ή ηθικής αισχρότητας, με την άδεια του Προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου μπορεί ο Γενικός Εισαγγελέας και ο Βοηθός Γενικού Εισαγγελέως να εισάξουν κατηγορία.
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα, μετά τη λήξη της θητείας του, ο Πρόεδρος δεν διώκεται δια οιονδήποτε αδίκημα τελεσθέν από τον ίδιο «εν τη ασκήσει του λειτουργήματος του». Μπορεί να διωχθεί για οιονδήποτε άλλο αδίκημα άσχετο με την «άσκηση του λειτουργήματός του» μετά τη λήξη της θητείας του. Με βάση τις συνταγματικές πρόνοιες και εφόσον ο Γενικός Εισαγγελέας απεφάνθη ότι δεν θα προχωρούσε κατά τη διάρκεια της θητείας του Προέδρου σε αίτημα για άρση της ασυλίας του Προέδρου σε σχέση με τα γεγονότα στο Μαρί, τίθεται θέμα αν είναι δυνατό να διωχθεί ο Πρόεδρος τώρα, μετά τη λήξη της θητείας του, εφόσον προβάλλει η υπεράσπιση ότι οι πράξεις και ή παραλείψεις σχετικές με το Μαρί έγιναν τελέσθηκαν ή παρέλειψαν να γίνουν «εν τη ασκήσει του λειτουργήματος» του Προέδρου. Βεβαίως μπορεί να τεθεί θέμα ότι η διαχείριση «Μαρί» από τον Πρόεδρο δεν είναι θέμα που αφορά την άσκηση του λειτουργήματος δεδομένων των περιορισμένων συνταγματικών εξουσιών του Προέδρου όπως καθορίζονται στα άρθρα 46-48, 50, 51, 52, 53 του Συντάγματος.
Επιπρόσθετα, με βάση το άρθρο 45(6) πολιτική αγωγή εναντίον του δεν είναι δυνατόν να καταχωρηθεί αν καταδειχθεί ότι το συμβάν στο Μαρί δεν ήταν άσχετο με την άσκηση του «λειτουργήματος του Προέδρου». Παραμένει βεβαίως ανοικτό το θέμα αν η διαχείριση της υπόθεσης Μαρί από τον Πρόεδρο ενέπιπτε μέσα στην άσκηση του «λειτουργήματος του Προέδρου».
Εισηγήσεις για τροποποίηση του άρθρου 45 του Συντάγματος, θα πρέπει να λάβουν υπόψη τη βασική αρχή της διάκρισης των εξουσιών και την αναγκαιότητα διασφάλισης του θεσμού όπως επιτάσσει η νομολογία, χωρίς αυτό να σημαίνει όμως ότι για σοβαρές εγκληματικές ενέργειες, ακόμα και στην εκτέλεση των καθηκόντων του Προέδρου, θα πρέπει να υπάρχει η οποιαδήποτε ασυλία. Σίγουρα η ασάφεια στην ερμηνεία του ατιμωτικού αδικήματος και/ή αδικήματος ενέχοντος ηθική αισχρότητα ως επίσης και η διαδικασία για άρση της ασυλίας θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν μόνο με τροποποίηση του Συντάγματος.
Δρ. Χρίστος Κληρίδης
Νομικός